معرّفي و نقد كتاب گزيده اسناد انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي(تاليف مسعود كوهستاني‌نژاد)

تاكنون در پژوهش‌هاي مربوط به عصر مشروطيت، نگاه اغلب پژوهش‌گران، به پايتخت و مركز معطوف بوده است، حال آنكه بررسي تحوّلات مربوط به اين عصر، بدون توجّه به اوضاع ايالات و ولايات تابعه و بدون در نظر گرفتن نقش و جايگاه انجمن‌هاي مربوط، ناقص به نظر مي‌رسد. در ميان درخواست‌هاي مشروطه‌خواهان از دولت مظفرالدين شاه، سخني از برپايي انجمن‌هاي محلّي ديده نمي‌شود، تا اينكه در قانون انتخابات مجلس شوراي ملّي كه در نخستين روزهاي پس از مشروطه به‌وسيله حزب سوسيال دموكرات و جمعي از نخبگان سياسي نوشته شد، براي آنكه انتخابات مجلس شوراي ملّي از نفوذ دربار و حكّام وابسته به آن‌ها به دور بماند، مقرّر گرديد هييت ناظري متشكّل از طبقات شش‌گانه و زير نظر حاكم شهر تشكيل گردد تا كار انتخابات مجلس را انجام دهد. امّا اين تنها زمينه شكل‌گيري انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي نبود، چراكه در اوّلين جلسه انجمن محلّي تبريز، كه دو ماه و نيم بعد از اعطاي مشروطيت توسط جمعي از علما، طلاّب و تجار تشكيل گرديد، مقرّر شد كه دو مجلس جداگانه تشكيل گردد؛ ابتدا مجلسي متشكّل از چند تن از علما و بيست تن از تجّار، و مجلس دوم كه همان انجمن نظارت بر انتخابات بود كه از طبقات شش‌گانه شهري تشكيل مي‌يافت؛ اين دو مجلس، موظّف بودند كار انتخابات مجلس شوراي ملّي را بر عهده گرفته و بر آن نظارت كنند. در اصفهان نيز برپاييِ مجلس محلّي، يكي از مهم‌ترين خواسته‌هاي مشروطه‌طلبان بوده است.