چالش‌هاي خانواده معاصر و نوگرايي با تاكيد بر طلاق در فرآيند گذار جمعيتي

The Challenges of Contemporary Family and Modernization: An Emphasis on Divorce in the Process of Demographic

مقاله حاضر مي‌كوشد با تكيه بر نظريه گذار جمعيتي و با رويكردي فرهنگي اجتماعي، مهم‌ترين زمينه‌ها و روندهاي مرتبط با تحولات خانواده معاصر و طلاق را در مقياسي جهاني (با تاكيد بر وضعيت جوامع صنعتي و جهان سوم) و به‌طور خاص ايران، تجزيه و تحليل كند. مطابق مباحث اين مقاله مبتني بر تحليل ادبيات تحقيق، درحالي‌كه عظمت خانواده و استحكام پيوندهاي زناشويي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي دوران گذشته (موسوم به "عصر طلايي") تلقي مي‌شد، خانواده معاصر دست‌خوش چنان تحولات بنيادين و عميقي شد كه در دوره جديد درقالب اصطلاحاتي همچون "عصر طلاق" و "انقلاب طلاق" توصيف شده است. تجزيه و تحليل‌هاي مبتني بر داده‌هاي سازمان ملل متحد در اين مقاله به‌وضوح نشان مي‌دهد كه گرچه روند تصاعدي ميزان طلاق به‌طور كاملاً چشمگيرتري در جوامع صنعتي به‌وقوع پيوسته است، ميزان طلاق در ممالك جهان‌سوم ازجمله ايران نيز افزايش درخور ملاحظه‌اي يافته است. به‌علاوه، خانواده معاصر با پديده‌هاي نوظهوري (مانند خانواده تك‌والدي، خانواده تك‌فرزندي، بي‌فرزندي، زوج‌زيستي) مواجه شده است كه غالباً ارتباط تنگاتنگي نيز با تشديد ميزان طلاق دارند. به‌طور خلاصه، نوگرايي و مظاهر آن (به‌ويژه فردگرايي، صنعتي‌شدن، شهرنشيني) ريشه اصلي اين تغييرات بنيادين خانواده معاصر است كه اين مقاله به‌طور خاص به نقش حياتي تحولات فرهنگي در روندهاي طلاق پرداخته است. مطابق نتايج اين تحقيق، باورها و زمينه‌هاي فرهنگي‌- اجتماعي مساعدي درباره اهميت خانواده در جامعه ايران وجود دارد كه مي‌توانند نقش تعيين‌كننده‌اي در برنامه‌ريزي‌ها و سياست‌گذاري‌هاي معطوف به مديريت و كنترل دامنه و شدت آسيب‌هاي خانواده و ميزان طلاق (به‌ويژه براي نسل‌هاي آينده) ايفا كنند.

The present article is based on the demographic transition theory and analyzes the main characteristics and trends of changes in the contemporary family and divorce phenomenon from a socio-cultural perspective. It discusses both global patterns and focuses specifically in the context of Iran. The existing literature identifies two major patterns: while the family was highly valued in the past, the contemporary human society has witnessed substantial changes in the value and formation of the family. The changes have been mainly reflected in an increasing rate of divorce so that the modern society has been termed as ‘The Age of Divorce’ and ‘The Divorce Revolution’. Moreover, the modern society has experienced the emerging forms of family formations: single-parent family, one-child family, childlessness, and cohabitation. According to the demographic transition theory, these revolutionary changes of the contemporary family are mainly associated with the process of modernization and its major components (individualism, industrialization, and urbanization). The results of this study show that while these family changes exist overwhelmingly in the developed and industrialized societies, the changes become increasingly more visible in the developing countries. This particularly applies to the increasing trend of divorce rate. Finally, the results of the study addressed the high value of family characteristics in the Iranian culture which provides theopportunity to deal with the divorce phenomenon from a policy-making perspective.