بينامتنيت قرآني و روايي در شعر دعبل خزاعي

Qur’anic and Tradition Intertextuality in Deʹʹbel Khzay’s Poetry

چكيده بينامتنيت (intertextuality) از جمله گرايش هاي نقد جديد مي باشد كه به ارتباط و تعامل بين متون مي پردازد؛ بر اساس اين نظريه، هيچ متني خودبسنده نيست و آثار ادبي در تعامل با يكديگر مي باشند. بر طبق اين نظريه، متون و گويندگان آن‌ها متاثر از يكديگر بوده و آگاهانه و يا ناخودآگاه از سرچشمه هاي ادبي و فكري يكديگر بهره جسته اند. اين نظريه در حوزه ي ادبيات ملل بازتاب و كاركردي غيرقابل انكار دارد؛ چرا كه عرصه ي ادبيات، نقطه تلاقي افكار و انديشه-هاست و شاهكارهاي ادبي هر ملتي پيوسته مورد تقليد و تاثر گويندگان و سرايندگان هر دوره است. متون ديني از جمله منابعي است كه اديبان مسلمان از آن بهره‌ي بسيار برده اند. قرآن كريم شاخص ترين و مهم‌ترين اين متون مي باشد كه جنبه هاي ادبي و بلاغي آن در كنار مفاهيم و آموزه هاي اخلاقي آن موجب شده است تا جايگاه ويژه اي در ميان اديبان مسلمان بيابد. آنان همواره با سرچشمه ي زلال قرآن و مفاهيم والاي آن مانوس بوده اند و مضامين قرآني را به صورت مستقيم يا غير مستقيم در آثار خود بازتاب داده اند؛ از جمله ي آنان، شاعر متعهد و برجسته ي شيعي، دعبل خزاعي مي باشد كه شعر و زندگي خود را وقف دفاع از اهل بيت پيامبر (ص)، گسترش آرمان هاي تشيع و نشر فرهنگ قرآن و حديث، با زبان شعر كرد. روابط بينامتني قرآن كريم با اشعار دعبل به گونه‌اي زيبا و هماهنگ صورت پذيرفته است. اين شاعر شهير شيعه از آيات قرآن و احاديث شريف نبوي در اشعارش بهره‌ي فراواني برده و ژرفاي اين تاثيرپذيري لفظي و معنوي در اشعارش كاملاً نمايان است. در واقع شاعر، زبان شعريش را با زبان آراسته‌ي قرآن و احاديث زينت داده است. شكل بينامتني اشعار دعبل با قرآن و احاديث، از نوع بينامتني مستقيم يا آشكار و روابط ميان آن بيش‌تر از نوع نفي جزيي (اجترار) و گاه نفي متوازي (امتصاص) مي باشد. اين جستار به بررسي شعر دعبل خزاعي از منظر روابط بينامتني مي پردازد و پس از ارزيابي اشعار وي بر اساس اصول و قواعد اين نظريه، بر آن است تا تاثيرپذيري وي از آيات و روايات را تبيين كند.

Abstract Intertextuality is a new trend in literary criticism which considers the relationships and interactions between the texts. According to this theory, no text is unique, independent of other relating texts, and literary texts interact and interrelate with each other. As such texts and their authors influence each other and un/consciously benefit from their literary and intellectual sources. This notion has certain functions and reflections in the literature of nations, since literature is the arena of such interrelations, and the literary masterpieces of every nation is subject to influence and mimicry by poets and authors of ages. Religious texts are of sources from which Muslim literary writers have always benefited. The Glorious Qur’an is the most significant and conspicuous source which its literary and rhetorical aspects together with its ethical concepts and teachings caused it to have a especially high positions among Muslim men of letters. These have been always dealing with the Qur’an and its influential concepts, and have reflected in/directly the Qur’anic concepts and meanings in their works. Of these, is the prominent and responsible Shiite poet, Deʹbel -e-Khazaie, who devoted his life and poetic career to defending the House holders of the Prophet (S), development of Shiite’s precepts, and developing the Qur’an and Hadith via his poetry. Intertextual relations of the Qur’an and Deʹbel’s poetry are very fine-looking and harmonic. This renowned Shiite poet has been deeply influenced by and benefited from the Qur’an and the Prophet’s Hadiths; the depth of such literal and semantic influences is quite apparent in his poems. In fact, he decorated his poetic language with that of the Qur’an and Hadith. The intertextual form of of Deʹbel’s poetry is direct or explicit, and is based on minor negation (ejterar) and sometimes parallel negation (emtesas) This study examines Deʹbel Khazaie’s poetry from the perspective of intertextuality. After evaluating his poems based on the principles of this theory, it goes on to determine the influences of the Qur’an and Hadith on his poems.