مواجهه محدثان مسلمان با پديده «رشد وارونه سندها»

Muslim Scholars Confronting with "Backwards Growth of Ismads"

تلقي عمومي در ميان محققان غربي كه به سير تطوّر احاديث فقهي پرداخته‌اند، آن است كه در سده 2 و اوايل سده 3 ق آرا و فتاواي صحابه، تابعين و فقهاي پس از آنان به پيامبر نسبت داده شده و به احاديث نبوي بدل شده‌اند. از اين پديده به «رشد واورنه سندها» تعبير مي‌شود. در تحقيق حاضر، نحوه مواجهه محدّثان مسلمان با اين پديده شناسايي مي‌شود. بررسي آثار كهن ناظر به نقد حديث (كتاب‌هاي علل الحديث و موضوعات) نشان مي‌دهد كه نقل‌هاي غيرنبويِ بسياري از احاديث نبوي كه در كتب سته و ديگر جوامع حديثي كهن ثبت شده‌اند، همزمان وجود داشته‌اند. محدثان و ناقدان حديث در سده‌هاي 3 تا 5 ق، از تبديل روايات غير نبوي (موقوف) به احاديث نبوي (مرفوع) مطلع بوده و از آن با اصطلاح «رفع حديث» ياد كرده‌اند؛ بدين معنا كه روايت صحابي، تابعي يا افرادي از نسل‌هاي بعدي در نقلي مشابه به حديث پيامبر ارتقا داده شده است. آنان نسبت به اين پديده واكنش نشان داده و غالباً روايت موقوف را صحيح دانسته و آن را بر روايت مرفوع ترجيح داده‌اند. اما از سده 5 ق به بعد با غلبه‌يافتن رويكرد فقهي- اصولي و قبولِ مطلق روايت‌هاي نبوي، رويكرد انتقادي ناقدان حديث متقدم به حاشيه رانده شده است.