تنوع زيستي درختان ميوه در كشور با تاكيد بر شهرستان‌هاي استان خراسان

Diversity of the Orchard Species in Iran: A Case Study of Khorasan Province

تنوع زيستي كشاورزي مفهومي است كه در سال‌هاي اخير مورد توجه زيادي واقع شده است و از ابعاد مختلف مورد بررسي قرار گرفته است. بر اين اساس و به منظور بررسي تنوع گونه‌اي باغات ميوه در كشور به ويژه در استان خراسان، 29 استان در كشور به همراه 23 شهرستان از استان خراسان مورد مطالعه قرار گرفت. محاسبه تنوع گونه‌هاي درختان ميوه براي استان‌هاي كشور در سال 1382 و براي شهرستان‌هاي استان خراسان در دو سالِ 75-1374 و 10 سال پس از آن يعني 85-1384 انجام گرفت. همچنين پس از گروه بندي انواع محصولات باغي به تفكيك دانه دارها، هسته دارها، دانه ريزها، ميوه‌هاي خشك، ميوه‌هاي نيمه گرمسيري و ساير ميوه ها، شاخص‌هاي تنوع شامل شاخص تنوع شانون، مارگالف، شاخص يكنواختي و شاخص‌هاي غالبيتِ سيمسون و برگر-پاركر براي هر گروه جداگانه محاسبه شد. نتايج حاكي است كه سه استان كرمان، فارس و خراسان مجموعاً حدود 40 درصد كل سطح زير كشت باغات كشور را به خود اختصاص داده اند. غناي گونه‌اي در تمامي استان‌هاي كشور نسبتاً بالا است اما شاخص يكنواختي گونه‌اي در كليه استان‌ها در حد متوسط است (به طور ميانگين براي كليه استان‌ها برابر با 55/0 است). از اين رو در برخي از استان‌ها مانند بوشهر، كرمان به دليل كشت غالب خرما و پسته غالبيت گونه‌اي ديده مي‌شود. همچنين در خصوص گروه‌هاي مختلف درختان ميوه بيشترين غناي گونه‌اي و تنوع در استان خراسان در گروه ميوه‌هاي هسته دار وجود دارد در حالي كه بيشترين سطح زير كشت متعلق به گروه ميوه‌هاي خشك مانند پسته، بادام، گردو و سنجد است. شهرستان كاشمر بيشترين سطح زير كشت باغات ميوه استان خراسان را به خود اختصاص داده است (به طور متوسط24 هزار هكتار). با محاسبه شاخص شانون ملاحظه شد كه بالاترين ميزان تنوع در شهرستان‌هاي نهبندان و بيرجند (به ترتيب با 24 و 25 گونه) وجود دارد و كمترين آن در فريمان (14 گونه) است. به دليل سطح زير كشت بالاي گونه سيب در شهرستان فريمان و گونه‌هاي انگور و سيب در شيروان، براساس شاخص برگر-پاركر بيشترين غالبيت در اين دو شهرستان وجود دارد.

Agrobiodiversity is an issue that has been considered for the last decade. There are few reports on diversity of orchard species in Iran and some available reports have not mentioned the relevant indices and analysis results. In the current study, based upon data collected from 29 provinces of Iran along with 23 counties of Khorasan provinces, a comprehensive analysis was made and different diversity indices such as Shanon- Weaver, Evenness index, Margalof richness index as well as two dominance indices including Sympson and Berger-Parker were calculated. The results indicated that Kerman, Fars and Khorasan provinces cover 40% of orchard areas in the country. Species richness in all provinces was relatively high but the evenness index was not so (average evenness for all provinces is 0.55). Therefore, in some provinces such as Boshehr and Kerman, species dominance is observed due to Date and Pistachio, respectively. Also, Stone fruits among Khorasan orchards provided the highest richness and diversity. The highest area of orchards in Khorasan are belonged to nuts including Pistachio, Almond, Walnut and Oleaster. Kashmar district has the highest orchards area in Khorasan province. According to the Shanon-Weaver index, the highest and lowest diversity were observed at Nahbandan- Birjand and Fariman counties. Results also indicated that the Berger-Parker dominance index is highest at Fariman and Shirvan districts of Khorasan because of apple and grape species dominance.