بررسي تطبيقي اوزان دوري و دوپاره با كاربرد آنها در غزليات بيدل دهلوي

Comparative survey of dowry and do-pareh meters and application of them in Bedilʹʹs sonnets (ghazals)

اوزان شعر فارسي عمدتاً متشكل از آرايشها (ترتيب ها)ي متنوعي از هجاهاي كوتاه و بلند است. از ميان اين اوزان، تمام آنهايي كه مصراعشان الگوي هجايي متقارن دارد، يعني مي توان آنها را از وسط به دو پاره مساوي تقسيم كرد، اين امكان را به شاعر مي دهد كه با تطبيق دادن مرز كلمات با مرز اركان عروضي و دوپاره كردن وزن مصراع، ضرب-آهنگ شعرش را افزايش دهد؛ اما از اين اوزان، برخي «وزن دوري» است؛ يعني در ميانه دو نيمه مصراعشان درنگ ضروري است و هر نيم مصراعشان حكم مصراع را دارد. برخي ديگر اگرچه دوپاره و متقارن است، در ميانه دو نيمه آنها درنگ وجود ندارد و تنها به دليل تقارن، نظم و موزونيت آن بيشتر است. گروهي ديگر از اين الگوهاي هجايي متقارن، بسته به اين كه در ميان آنها درنگ شود يا نه، دو وزن مختلف خواهد داشت: دوري و غيردوري، و اين از امكانات وزن شعر فارسي و مايه گسترش آن است. در گروه اخير از اوزان، اين سراينده شعر است كه بايد درباره استفاده از اين امكان و رعايت درنگ در ميان مصراع تصميم بگيرد. بنابراين، بدون بررسي شعر (از ديد آواشناسانه) و تنها با استناد به الگوي وزن، نمي توان درباره دوري يا دوپاره بودن آن قضاوت كرد. از سوي ديگر تلقي و رفتار شاعران مختلف با اين گونه از اوزان نيز، يكسان نيست. براي نمونه، تلقي بيدل دهلوي از برخي از اين وزنها، با آنچه بعضي از محققان بر اساس بررسي الگوي هجايي اوزان يا اشعار تعدادي از شاعران در اين زمينه بيان كرده اند، تفاوتهايي دارد.

Meters of Persian verse are mainly composed of various arrangements of short and long syllables. Among these meters, all the ones that can be divided into two equal parts from middle, would give poet the possibility of increasing the rhythm of poem by observing adaptation of bound of words with bound of prosodic feet and dividing the meter of hemistich; but, some of these measures are "vazne dowry"; it means a pause is essential in the middle of two parts of their hemistich. Although some others are do-pareh, there is not any pause in the middle of their two parts and just because of symmetry; they have more order and rhythm. Another group of these symmetrical syllabic patterns, depended on whether there should be a pause in their middle or not, will have two different meters: dowry and non-dowry.