بررسي تنوع ريختي گونه‌هاي مختلف جنس Anchusa Lاز تيره Boraginaceae (گاو زبان) در ايران

Morphological evaluation of Anchusa species (Boraginaceae) in Iran

جنس Anchusa L. با چهار گونه و دو واريته از علف‌هاي هرز تيره گاو زبان در ايران است. گونه‌هاي مختلف اين جنس در زيستگاه‌هاي متفاوت و در زراعت‌ها به صورت خودرو حضور دارد. تفكيك گونه‌هاي آن عمدتاً بر مبناي صفاتي چون، منظم يا نامنظم بودن جام، افراشته بودن لوله جام و شكل فندقه است. در اين پژوهش، به ارزيابي صفات ريخت‌شناسي در جمعيت‌هاي مختلف اين گونه‌ها در ايران پرداخته شد. در مجموع، 31 صفت كمّي و كيفي ريختي از 12 جمعيت از چهار گونه بررسي شد. بررسي‌هاي آماري چند متغيره شامل تجزيه خوشه‌اي و رسته‌بندي بر روي صفات ريختي با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 0/19 انجام شد. نتايج آماري مويد آن است كه با صفات انتخابي مي‌توان كليد كارآمدي ارايه داد و به خوبي اين گونه‌ها را از يكديگر تفكيك نمود. تجزيه به مولفه‌هاي اصلي انجام شد و دو مولفه (عامل) بيشترين سهم را داشتند كه مهم‌ترين صفات عبارت بودند از: موقعيت پرچم‌ها، طول كاسه گل، شكل برگ مياني، محل بساك‌ها، شكل لوله جام، طول جام و قطر قاعده كُرك‌ها. با استفاده از نتايج حاصل از مطالعات ريختي و صفات افتراقي به دست آمده، كليد شناسايي جديدي براي گونه‌هاي اين جنس در ايران تهيه گرديد. اين پژوهش، نخستين بررسي مورفومتريك در خصوص گونه‌هاي Anchusa در ايران است.

Anchusa )Boraginaceae( includes weedy species in different habitats and cultivations and is composed of four species in Iran. Species delimitation is mainly based on features as zygomorphic or actinomorphic flowers, straight corolla tube and nutlet shape. In this project, morphological features of different accessions of Anchusa species were evaluated. Totally, 33 qualitative and quantitative morphological characters of 12 populations of four species were studied. Statistical analyses were done by SPSS ver. 19.0 Diagnostic value of different features in species delimitation was studied in order to provide an efficient identification key. Results indicated that adopted features were of taxonomic importance. Factor analysis revealed that two main factors had most effects. These factors were location of filaments, calyx length, middle leaf shape, location of anthers, shape of tube of corolla, length of corolla, and diameter of hair tubercles. A new identification key based on obtained results was provided. This was the first morphometric study of Anchusa species in Iran.