هويّت انسان در پنج‌گنج نظامي گنجوي

The Identity of Human Being in Panj Ganj of Nezami Ganjavi

اين پژوهش از نوع تحليل محتواست كه به تحليل ديدگاه نظامي درباره هويت فردي، اجتماعي و آرماني انسان در پنج گنج مي پردازد. نظامي متفكّري آرمان‌گراست كه شعر را در خدمت رهايي انسان از مدينه جاهله و دست يافتن به مدينه فاضله قرار داده است. پنج گنج، آيينه تمام‌نماي شخصيّت نظامي است كه شاعر در آن غير از جذبه عشق و زهد، متوجّه جلوه‌هاي گوناگون حيثيت و عظمت گوهر انساني بوده است. او در سيماي قهرمانان قصّه‌هايش هويّت انسان آرماني را به تصوير كشيده و از بازنمود واقع‌نمايانه ويژگي‌هاي هويّتي قهرمانان داستان‌هايش پرهيز كرده و بيشتر يك تيپ از افراد را در نظر گرفته است. تيپي كه در معرفي آن‌ها، با برجسته‌سازي آرماني، هر لحظه كمالي به كمالات قبلي‌ آنان مي‌افزايد. در واقع او هر قهرماني كه خلق مي‌كند؛ الگويي تازه، پيش روي انسان‌ها مي‌گذارد؛ تا از سرنوشت آن‌ها عبرت بگيرند و به خودسازي بپردازند و در نهايت به كمال انساني دست يابند. او علاوه بر نشان دادن هويّت فردي انسان‌، هويّت اجتماعي و آرماني(الهي) او را نيز به تصوير كشيده است. در«پنج گنج» انسان كامل گاه هويّت ديني دارد، گاه حكيم است، و گاه انسان عاشقي است كه عشق زميني در او شكلي متعالي‌تري پيدا مي‌كند، طوري كه هويّت عارفانه به او مي‌بخشد.

This research is a content analysis study which investigates the view of Nezami about individual, social and ideal identity in Panj Ganj. Nezami is an idealist thinker who uses poetry for releasing mankind from dystopia and reaching utopia. As a mirror reflecting his character, Nezami in Panj Ganj pays attention to different aspects of human essence beside the rapture of love and abnegation. In the image of his tales’ protagonists, he creates the identity of an ideal Man and refuses to represent realistically the identity characteristics of his protagonists and, instead, creates a number of typical characters whose process of reaching Perfection is completed at each moment through ideal foregrounding. Indeed, each of his protagonists offers a new model for human beings in order that they learn a lesson and reach Perfection via the process of self-promotion. Besides representing the individual identity of human being, he also represents his social and ideal (divine) identity. In Panj Ganj, the Perfect Man has sometimes religious identity, is a sage in some tales and in other cases he is a lover whose earthly love becomes more transcendental so that bestows him the mystical identity.