طبيعت و تخيل خلاق در شعر سپهري و سينماي كيارستمي

Nature and Creator Imaging in Sepehriʹʹs Poems and Kiarostamiʹʹs Movies

بازتاب طبيعت در آثار شاعران و هنرمندان كه غالباً از ناخودآگاه ذهن آنان برخاسته، از وجوه مشترك آثار ادبي و هنري، به‌ويژه شعر و سينما است كه خود بر پيوند بينامتني آن ها دلالت مي كند. در اشعار سهراب سپهري و آثار سينمايي عباس كيارستمي، عناصر طبيعت به‌صورت نمادهاي اسطوره اي جلوه يافته و حتي نام آثارشان با عناصر طبيعي گره خورده است. نگارندگان در اين پژوهش تطبيقي كوشيده اند تا با استفاده از نظريه نقد تخيلي گاستون باشلار، به ذهنيت مشترك شاعر و هنرمند در برخورد با عناصر اوليه طبيعت اشاره كنند. در مجموعه اشعار سپهري، با نام هشت كتاب و آثار سينمايي كيارستمي، نيروي خلاق خيال از عناصر چهارگانه و وجوه مختلف آن شكل يافته (گذشته از آتش كه نمود چنداني در اين آثار ندارد) و از آن طريق، درونيّات شاعر و هنرمند به تصوير كشيده شده است: خاك در‌بردارنده نقش دوگانه مرگ و معاد است؛ باد مي تواند نماد مبدا الهي و هم دربردارنده مفهوم اضمحلال باشد؛ آب نيروي حيات بخش عالم است و غالباً با گياه، به‌ويژه درخت زندگي (كيهاني) كه نشان دهنده رمز تعالي است، درآميخته است. تكرار و تقارنِ تصاوير طبيعت و توصيفات مكرر آب و گياه در شعر سپهري و فيلم هاي كيارستمي، بيانگر پيوند بينامتني و بيناذهني كهن الگوهاي مشترك «خويشتن»، «سفر/ تشرف» و «تكامل» در مجموعه آثار بررسي‌شده است. طبيعت گرايي در شعر سپهري مبتني بر گفتمان عارفانه است، اما كيارستمي در سينماي شاعرانه خود با نگاهي فلسفي و انسان شناختي به طبيعت مي نگرد.

Sohrab Sepehri and Abbas Kiarostami are artists who could express their thought in the form of another language using the myths and symbols. The most important considerations in their works are neutral symbols. In this paper, the authors tried to review the symbolic nature using comparative approach and Gaston Bachelardʹs theory. We analyzed Hasht Keteb and Kiarostamiʹs movies, and found that the mythical structure and contents briefly express differences and commonalities in their works. The most applicant natural symbols widely used in these works consist water, air, soil and plants. The results of our study showed that Water and soil, in various forms, involve a dual role in poetry and cinema: both as a symbol of death and resurrection, and creation. Wind is the symbol of divine origin and evolution. Also it indicates the death and destruction. Plant is the symbol of cosmic tree. Symbolic imagery and mythical nature, in Kiarostamiʹs films and Sepehriʹs poems, can affect the poetic spirit of two artists, which is result of thier familiarity with Eastern mysticism and also for being influenced by painting and photography skills.