مطالعه تطبيقي اشعار جامي بر تصوير‌گري نگاره «نجات يوسف از چاه» در هفت‌اورنگ

Comparative Study of Jamiʹʹs Poems with the Illustration of “Josef`s Survival from the Well” in Jami`s Haft Owrang Manuscript

نسخه مهم هفت اورنگ سلطان ابراهيم ميرزا از نمونه‌هاي بي‌بديل هنر نگارگري است كه توسط هنرمندان مكتب مشهد مصوّر شده است. داستان نجات حضرت يوسف (ع) از چاه، يكي از موضوعات مثنوي هفت اورنگ است كه توسط نگارگران آن زمان به تصوير كشيده شده است. در اين مقاله به روش توصيفي‌- تحليلي به تطبيق و مقايسه اشعار جامي در مثنوي «يوسف و زليخا»ي هفت‌اورنگ با نگاره «نجات حضرت يوسف از چاه» منسوب به مظفر‌علي، پرداخته شده است. اين تحقيق در‌صدد پاسخ به اين پرسش‌ها است: الف. آيا ادبيات و شيوه بيان ادبي جامي در هفت‌اورنگ بر تصوير‌سازي نگاره نجات حضرت يوسف از چاه تاثير‌گذار بوده است؟ ب. تطابق تصاوير مصوّر‌شده با متن اشعار بر‌اساس معيار كمّي به چه ميزان است؟ به اين منظور نگاره «نجات يوسف از چاه» منسوب به مظفر‌علي، به‌عنوان يكي از نمونه‌هاي اين نسخه انتخاب شد. يافته‌هاي اين تحقيق حاكي از آن است كه نگاره‌هاي ذكر‌شده با اشعار جامي 22 درصد تطابق دارد و به ميزان 78 درصد عدم تطابق اشعار با نگاره‌هاي ياد‌شده وجود دارد كه نشان‌دهنده آزادي عمل نگارگران در تصوير‌گري داستان ذكر‌شده، عدم سر‌سپردگي آنان به شعر، استفاده از قوه تخيّل خود و بهره‌گرفتن از محيط پيرامون و آنچه ديده‌اند، در خلق اين آثار است.

Haft-Owrang is one of the poems of the Ninth-Century poet, Abdol-Rahman Jami. An important illustrated version of Haft Owrang is called Sultan Ibrahim Mirza`s Version that is a master piece of Miniature, which has been illustrated by the artists of Mashhad school. The story of “Saint Josefʹs Survival from the Well” is one of the Haft-Owrang`s subjects illustrated by artists at the time. This paper is going to compare Jamiʹs poems with the paintings of "Saint Josef`s survival from the well", attributed to Mozafar–Ali by descriptive-comparative method. It studies whether the literary style and figures of speech of Jami have affected the illustration of this painting, and measures the percentage of this influence through quantitative scales. It concludes that 22% of paintings are in line with the poems, while 78% of them are not. This shows the freedom of illustrators in their act of illustrating, their independency towards the poems, and their use of imagination, environment, and visage in creation of these works.