مقايسه واژگان امروزي با واژگان پيشين مواد اوليه رنگ كننده لعاب ها در دوران اسلامي ايران

A Comparison between Contemporary and Old Terms of Coloring Raw Materials of Glazes in Iran’s Islamic Era

در سفال دوره اسلامي ايران نسبت به گذشته، تحولي اساسي درزمينه ساخت انواع لعاب ها و استفاده از مواد رنگ كننده به وجود آمده است. واژگان و اصطلاحات بسياري در رساله دانشمندان و نويسندگان اين دوره براي آن مواد ديده مي شود كه تاكنون شناسايي و معرفي كاملي از آنها ارايه نشده است. نكته مهمتر اينكه در چنين متوني بسياري از روش هاي توليد سفال و مواد مصرفي آورده شده كه مطالعه آنها مي تواند راهگشاي اهل فن در اين زمينه باشد. البته شايان يادآوري است كه اصطلاحات به كاررفته در آنها، واژگاني سنتي هستند كه امروزه كمتر مورد استفاده قرارمي گيرند و اين خود، باعث شده كه فهم اين متون براي خوانندگان دشوار شود. ازديگر سو در منابع پژوهشي امروز، بيشتر واژگان علمي اين مواد به كاربرده شده است. ازهمين رو براي سهولت در خوانش متون كهن كه كمك شاياني به احياي هنرهاي سنتي مي كند، شناخت و معرفي اين واژگان بسيار ضروري است. بنابراين در اين مقاله نخست، واژگان امروزي مواد اوليه رنگ كننده لعاب بررسي و معرفي مي شوند. سپس، با بهره گيري از متون كهن، شناسايي و معرفي واژگان پيشين آن در دوران اسلامي صورت مي گيرد. درنهايت با تجزيه و تحليل كيفي داده ها، تطبيق واژگان پيشين با واژگان امروزي انجام مي پذيرد. بدين ترتيب، پرسش هاي قابل طرح در مقاله پيش رو بدين قرار است كه پيشينيان ما در دوران اسلامي از چه مواد رنگ زايي در لعاب ها استفاده مي كردند. ديگر اينكه، آيا امروزه هم از آن مواد در ساخت لعاب استفاده مي شود. نتيجه اين بررسي ها افزون بر به دست آوردن معادل امروزي بسياري از واژگان پيشين كه مي تواند در خوانش متون كهن و دستيابي به روش پيشينيان در توليد انواع لعاب راهگشا باشد، مشخص مي كند كه تنوع واژگان پيشين براي هر ماده رنگ كننده لعاب بنا به دلايلي نسبت به واژگان امروزي آنها بيشتر بوده است. ضمن اينكه امروزه بسياري از آن واژگان فراموش شده و بجاي آنها اصطلاحات علم جديد شيمي رايج گرديده است. همچنين بسياري از تركيبات شناخته شده مواد در عصر حاضر، در لعاب هاي قديم استفاده نشده است و براي واژگان آنها معادلي در گذشته يافت نمي شود.

Compared to its past, a fundamental transformation occurred in making various glazes and utilizing coloring materials for ceramic works and pottery during the Islamic era in Iran. Numerous terms for such materials are seen in the ancient texts written by scientists and authors of that era but a complete and full identification and introduction of them has not yet been presented. The important point is that a lot of ceramic production techniques and its raw materials are brought in those texts, study of which sometimes provides proper solutions for technicians. But the applied terms in them are conventional words that are not used much today. This has made understanding of these texts difficult for the readers since scientific words are mostly used for these materials in today’s research sources. Hence, it seems that identification of these terms is quite essential in facilitating the reading of ancient texts which provide great help in restoration of traditional arts. Primarily, this article deals with analyzing and introducing new words for the raw materials in coloration of glazes. Then, identification of ancient words used in the Islamic era is introduced via using ancient texts. Finally, comparison of ancient and new terms is done by qualitative analysis of the data that is an answer to the following questions: what coloring materials did our ancestors use for glazes? are those materials applied today in production of glazes? In addition to providing the synonyms for many old terms that could aid in reading old texts and achieving the ancestors’ production methods for various types of glazes, the results of this study show that the diversity of ancient words for each glaze coloring material was more than the diversity of new terms but a lot of those words are forgotten today and have been replaced by new chemical science terms. Also, it is mentioned that the new identified compositions were not used in ancient glazes and thus the terms for them have no equivalent in the past