تحليلي روان‌كاوانه از قصه ي «ماهان گوشيار»

A Psychoanalytic Criticism of the Tale of "Māhān-i Gushyār"

قصه ي ماهان گوشيار يكي از چند افسانه اي است كه نظامي در هفت پيكر روايت كرده است. علاوه بر جنبه هاي اسطوره شناختي و روان‌كاوانه، آن‌چه بر اهميت اين افسانه افزوده، نظرياتي زيبايي شناختي است كه شاعر، در خلال روايت، اظهار كرده است. نقدهايي كه به زبان فارسي و ديگر زبان ها بر قصه ي ماهان نوشته شده، عموماً جنبه ي تاريخي و درزماني داشته اند و بيشتر به پيشينه ي تاريخي عناصر داستان يا تفسير رمزشناختي و كهن الگويي آن پرداخته اند. در مقاله ي حاضر كوشش شده است تا علاوه بر مرور ديدگاه هاي تفسيري رايج، تحليل روان‌كاوانه ي جديدي از متن ارايه شود. طبق اين تحليل ـ كه عمدتاً وامدار آرا ژاك لكان، روان‌كاو سرشناس فرانسوي، و شارحان اوست ـ قصه ي ماهان نه تنها ماهيت عرفاني ندارد، و دگرگوني و تعالي (فرايند فرديت) را روايت نمي كند، بلكه داستان بي انجام و اضطراب آفريني است كه ساختار ايديولوژيك خاصي را انعكاس داده است. بر اين اساس، اگر در بخش هايي از قصه مضامين عرفاني به چشم مي خورد، نتيجه ي كوشش سراينده در جهت سازگارسازي قصه با يك ديدگاه عرفاني خاص بوده است؛ ديدگاهي كه مشخصه ي آن، دوقطبي بودن و شكاف ميان صورت و معناست.

"M?h?n-i Gushy?r" is one of the several myths narrated by Nezami in his "The Seven Beauties". In addition to its mythological and psychoanalytical features, the myth enjoys esthetic theories expressed by the poet during the narration of the story, adding paramount significance to this piece of work. Reviews written in Persian and other languages on the story of Mahan tend to deal with the historical aspects and mostly involve the symbolic and archetypal interpretation of the elements. This paper attempts to not only review the current interpretation viewpoints, but also offer a new psychoanalytical analysis of the text. According to this analysis – which borrows mainly the theories of well-known French psychoanalyst, Jacques Lacans and his followers – the story of "Mahan" has neither a mystical identity nor Jungian individuation. It rather is an unfinished and stressful story reflecting a particular ideological structure. On this basis, if there can been seen mystical themes in some parts of the story, it is the result of the narratorʹs attempt to match the story with a certain mystical viewpoint; one that is characterized by polarity and a rift between form and meaning.