تطبيق و تحليل منظومه تسبيح كربلا با روايت تاريخي ابن قتيبه

Analysis and Comparison of the Story of Uraynab in Praising Karbala Poetry with the Historical Story of IbnQutaybah

داستان‌هاي عاشقانه به عنوان مهم ترين بخش متون غنايي، سهم قابل توجّه از گستره زبان وادب فارسي را به خود اختصاص داده‌اند. مطالعات انجام شده در حوزه ادب غنايي نشان مي‌‌‌دهد كه سابقه اين داستان‌ها به آغاز شعر فارسي و آثاري چون آفرين-نامه بوشكور بلخي، ورقه و گلشاه عيّوقي و وامق و عذراي عنصري، باز مي‌‌‌گردد. كسب آگاهي در زمينه متون غنايي، عشّاق ادب فارسي و آشنايي با صاحبان اين آثار چندان دشوار نمي‌‌‌نمايد؛ زيرا در اين زمينه فراوان قلم‌فرسايي‌هايي شده است. در اين ميان، متون غنايي با رويكرد مذهبي و اعتقادي محدوديّت خاصّي دارند1. تا جايي كه در مقابل تعداد فراوان «ليلي ومجنون»ها، «خسرو و شيرين»ها، «وامق و عذرا»ها و «ِنل و دمَن»ها2و صدها منظومه عاشقانه ديگر با جنبه‌هاي صرفاً غنايي، تعداد معدودي «سليمان و بلقيس» و «يوسف و زليخا»3پديد آمده است. امّا در پژوهش حاضر سخن از يك متن غنايي متعلّق به اواخر دوره صفويه است كه بايد آن را در نوع خود يگانه و از بسياري جهات ممتاز دانست. نمونه نادري از تلاقي مذهب و آثار غنايي، داستاني عاشقانه با مضموني كاملاً مذهبي و رعايت جانب حرمت امام حسين (ع). نگارنده در پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن تطبيق و تحليل ابعاد مختلف داستان عاشقانه ارينب در «منظومه تسبيح كربلا» متعلّق به «زكي مشهدي» با روايت تاريخي «ابن قتيبه دينوري»، به بررسي وجوه غنايي آن بپردازد.

Love stories as the most important part of lyrical texts comprise a large part of the Persian language and literature. Studies conducted in the field of lyrical literature show that such stories dates as far back as to the start of the Persian poetry and works such as Afarin-nameh by BooshakoorBalkhi, Varqa and Gulshah by Ayooqi, and Vamiq and ʹAzra by Unsuri. It is not difficult to gain information on lyrical texts and know the authors of such works, because so many studies have been conducted so far in this regard. Lyrical texts with religious approach are limited, to the extent that in comparison with large number of stories like Leyli and Majnoon, Khosrow and Shirin, Vamiq and ʹAzra, and Nel and Daman with only lyrical aspects, there are a few stories like Soleyman and Belqeys and Yoosef and Zuleykha. The present paper studies a lyrical text written during Safavid time; a work that is unique and distinguished in nature. It is a rare of concurrence of religion and lyrical works; a love story with a totally religious theme. In addition to discussion the lyrical aspects of Uraynab love story in Praising Karbala poetry by ZakiMashhadi, this study attempts to analyze different aspects of the said work and compare them with the historical story of IbnQutaybahDinvari.