اشاعه نوآوري از ديدگاه قرآن كريم؛ رويكردي نو در بررسي تبليغ دين

Diffusion of Innovation According to the Holy Quran, a New Approach to Studying Religious Propagation

يكي از مباحث مهم در حوزه ارتباطات، بحث اشاعه و گسترش يك فكر، انديشه، ارزش، مد يا هر مقوله جديدي در جامعه است. بحث از نوآوري (خصوصاً از نوع فكري و فرهنگي آن) و چگونگي گسترش آن را مي‌توان در قرآن كريم، ذيل بحث از سيره تبليغي انبيا (ع) و شيوه قرآن در اقناع مخاطبان جستجو كرد. اين مقاله ضمن انتخاب نظريه «اشاعه نوآوري راجرز و شوميكر» به عنوان چارچوب مفهومي، اين سيوال را مطرح مي‌كند كه «قرآن كريم، معارف وحياني را براي مقبوليت و پذيرش بيشتر توسط مردم، واجد چه ويژگيهايي معرفي ميكند؟» از منظر اسلامي، عامل تغيير بايد واجد چه ويژگيهاي مطلوبي باشد؟ ترس در اقناع افراد براي قبول نوآوري موثرتر است يا تشويق؟ در اين زمينه، آيا تفاوتي بين مرحله ابتدايي ارايه نوآوري و مرحله تثبيت نسبي نوآوري وجود دارد؟ در پاسخ به سيوالات فوق، از دو روش «تحليل محتواي كمي» و «تفسير موضوعي قرآن» بهره گرفته شده است. نتايج پژوهش، دربرگيرنده ويژگيهاي مطلوب نوآوري (صحت، حقانيت، تطابق با نيازها و خصوصيات مردم جامعه هدف، جامعيت و كمال نسبي، سماحت و سهولت در استفاده و به كارگيري و ...) و عامل تغيير(خيرخواهي، دلسوزي، توانايي راهنمايي تخصصي، اعتبار و مقبوليت، رعايت هنجارهاي اخلاقي در اقناع افراد و ...) از منظر اسلامي بوده و درباره روش اقناع افراد، تنبيه، ترس و بيان مضراتِ عدم پذيرش و استفاده از نوآوري را موثرتر از تشويق و پاداش معرفي مينمايد

An important issue in the communication field is the diffusion of a certain new thought, value, fashion, etc. in societies. Innovation (especially in its intellectual and cultural senses) and the manner of its diffusion can be traced and discussed according to the Holy Quran under issues such as Prophetsʹ propagation traditions and the Quranic method of convincing audiences. Here we have adopted Rogersʹs and Shoemakerʹs theory (diffusion of innovations) as the conceptual framework. The question is how the Quran qualify its divine message, i.e. Islam, so it could be accepted by people. What desirable qualities should the change factor have from the Islamic perspective? Which element would be more effective on accepting innovation, fear or reward? Is there any difference between the preliminary stage of introducing innovations and its relative stabilization? To answer these we have used quantity content analysis and topic-based interpretation of the Quran. The results refer to the desired features of innovation, namely correctness, truthfulness, conformity with needs and characteristics of target society, comprehensiveness and relative perfection, facility of use,… and those of the change factor, namely benevolence, compassion, expert orientation, reliability and acceptability, observance of ethical norms in convincing individuals,… Finally when it concerns the method of convincing people, Islam gives prominence to punishment, fear and mentioning the disadvantages of ignoring innovation rather than rewards.