تعامل اجتماعي و هم‎گرايي فرهنگي مردم و روحاني خوانشي بينامتني از سه فيلم ديني (زير نور ماه، مارمولك، طلا و مس)

Social Interaction and Cultural Convergence between People and the Clergy; An Intertextual Reading of Three Religious Films: Under the Moonlight, The Newt, Gold and Copper

طي دهه گذشته، فيلم‌‌هاي متعددي درباره رابطه فرد روحاني و مردم در سينماي ايران ساخته شده كه «زير نور ماه، مارمولك و طلا و مس»، از نمونه‌‌هاي اين قبيل فيلم‌‌‌ها به شمار مي‎روند. گرچه، اين فيلم‌‌‌ها تفاوت‎هايي ‎با يكديگر دارند، اما به‎ نظر مي‎رسد كه به گفتمان مشتركي تعلق دارند. اين گفتمان در پي مفصل‌بندي جديدي از دال روحاني در شبكه‌اي از مفاهيم/دال‌ها (مردم، عبادت، اخلاق، راه خدا، خدمت به مردم و مردمداري و غيره) است كه همچنان به سياست مي‌‌انديشد؛ اما مسير آن ‎را از طريق توده مردم جستجو مي‎كند. بنابراين، به جاي رابطه دوگانه روحاني-سياست‎مدار، به رابطه روحاني-مردم-سياست‎مدار مي‌انديشد كه البته بعد سوم آن عمداً پنهان شده است. از اين‌رو، مي‌توان گفت كه گفتمان حاكم بر فيلم‌‌هاي يادشده حاكي از نوعي تعامل اجتماعي و هم‎گرايي روحاني با توده مردم است. در اين فيلم‌ها، روحاني تلاش مي‌كند كه نقش سنتي خود را در جامعه مدني (مدرنيته) بازسازي كند، ضمن آن‎كه هرگز به صورت مستقيم اين پرسش را مطرح نمي‌سازد كه چرا از جامعه مدني (سنتي/مذهبي) دور افتاده است؟ به عبارت ديگر، در اين دسته از فيلم‌‌‌ها عنصر سياست (قدرت) مطرح نمي‌شود و سياست هم‎چنان به صورت يك دال حاضر «غايب» است كه هدايت‌گري را بر عهده دارد. در مقاله حاضر، نخست با خوانشي بينامتني، عناصر گفتماني «احيا ارزش‏هاي ديني در جامعه مدرن» استخراج و نوع مفصل‌بندي آن مطرح مي‌گردد. سپس، اين ‌مسيله كه اين گفتمان براي پاسخ‌گويي به چه دشواري‌‌هايي از روحاني در مواجهه با جامعه ايران در دهه اخير است، مطرح خواهد شد.

In recent decades various films have been produced in the Iranian cinema with the theme of the relation between people and the clergy, among which we can mention Under the Moonlight, The Newt, and Gold and Copper. Despite their differences, these films belong to a common discourse. This article is after a new categorization of clergy-related signifiers in a network of concepts/ signifiers (people, devotions, ethics, Godʹs path, serving people, …) which though having political concerns, it seeks it through mixing with masses of people. This implies clergy-people/ politicians type of relationship instead of clergy/politicians duality, in which the third dimension is deliberately hidden. Therefore, it could be mentioned that the dominant discourse in these films signify a certain social interaction and convergence of the clergy with people. Here the clergy attempts to reconstruct its traditional role in the civil society of modern world while it never directly raises this question why it has been standing aloof from the traditional/religious environment. In other words, this type of films declines mentioning directly the element of politics (power), and this is performing its directional role as an "absent" signifier. This article first uses an intertextual reading to extract the discourse elements of "restoring religious values in modern society" with its classification type. Then it tries to discuss the kind of problems that the clergy gets involved with when facing the Iranian society of the recent decade.