قوه خيال و ادراك خيالي از ديدگاه ابن‏سينا و سهروردي

The Imagination Faculty and Imaginative Perception in Ibn Sina and Suhrawardi

قوه خيال در بين ساير قواي ادراكي چه نقش و وظيفه‏اي بر عهده دارد؟ آيا ادراك خيالي امري مادي و مربوط به عالم محسوسات است يا امري است مجرد؟ ابن‏سينا و سهروردي قوه خيال را به‏منزله يكي از قواي باطني معرفي مي‏كنند و نيز خيال را يكي از مراحل ادراك مي‏دانند. در اين مقاله نخست مباني جهان‏شناسانه و سپس مباني نفس‏شناسانه ابن‏سينا را بيان مي‏كنيم. ابن‏سينا با مشرب مشايي به بحث قوه خيال مي‏پردازد. وي قوه خيال را قوه‏اي مي‏داند كه صورت‏هاي موجود در حس مشترك را در خود نگاه مي‏دارد و در جريان ادراك خيالي، خيال را به عالم حس محدود مي‏كند. سپس مباني جهان‏شناسانه و نفس‏شناسانه شيخ اشراق را بيان مي‏كنيم. سهروردي نيز با مشرب اشراقي به بحث قوه خيال مي‏پردازد. وي همانند ابن‏سينا قوه خيال را مادي مي‏داند، اما در جريان ادراك خيالي، نظريه ابن‏سينا را نمي‏پذيرد و صورت‏هاي مشاهده‏شده در قوه خيال را صوري مي‏داند كه در قوه خيال ظهور يافته‏اند. به نظر او يك عالم داريم غير از عالم ماده كه اصل همه چيز آنجاست و در جريان ادراك خيالي صور موجود در آن عالم در قوه خيال ظهور مي‏يابند. او اين عالم را عالم مثال (صور معلقه) مي‏نامد. در قسمت پاياني مقاله نيز به اشتراك‏ها و اختلاف‏هاي دو فيلسوف مي‏پردازيم.

What is the function of imagination faculty among other cognitive faculties? Is imaginative perception a material entity, related to the world of sensible objects, or an immaterial one? Ibn Sina and Suhrawardi introduce the imagination faculty as one of the inner faculties, and imagination as one of the stages in perception. In the present article, first we state the cosmological and psychological bases of Ibn Sina’s view. He poses the imagination faculty in his own Peripatetic school of thought. He regards the imagination faculty as one holding in itself the forms existing in the common sense, and limits – in the course of imaginative perception – fantasy to the sensible world. We, then, will state the cosmological and functionalist bases of Suhrawardi. Suhrawardi, discusses the imagination faculty within the framework of an Illuminative school of thought. He, like Ibn Sina, regards it a material faculty; but he does not accept, in the course of imaginative perception, Ibn Sina’s theory, and regards the forms perceived in the imagination faculty as forms just appeared in the imagination faculty. For him, we have another world apart from the material world wherein the reality of everything exists, and in the course of imaginative perception, the forms existing in that world appear in the imagination faculty. He calls it ‘the world of ideas’ (pendent forms). At the end, we will deal with the common points and differences between these two philosophers.