حضور پنهان شمس و غيرت حسام الدين در مثنوي

The Hidden Presence of Shams and Hesamuddin’s Jealousy in Masnavi

شمس قهرمان بلا منازع غزليات مولوي است. تا جايي كه اين ديوان كبير به نام او مزين شده است؛ اما همين شمس در مثنوي حضوري ظاهراً كم رنگ دارد و قابل مقايسه با حضور او در غزليات كه هر دو سروده مولوي اند، نيست. به نظر مي رسد از آن جايي كه مثنوي به خواهش حسام الدين سروده شده است و هم اوست كه كاتب مثنوي است، دوست ندارد كه مثنوي نيز جلوه گاه نام شمس شود؛ بنابراين مولوي كه از اين غيرت حسام الدين مطلع شده است، براي احترام و رعايت حال او آشكارا، از شمس در مثنوي و در محضر وي صحبت نمي كند؛ ولي بنا به دلايل ديگر، در اوايل دفتر اول (دو بار) و دفتر دوم (يك بار) صريحاً به توصيف شمس پرداخته است و در دفترهاي بعدي اگر نامي از شمس آمده، مراد خورشيد است نه شمس تبريزي. مگر حدس زد كه با ايما و اشاره به شمس تبريزي نيز نظر داشته است. در اين صورت نيز مي توان گفت: شمس بنا به دليلي كه گفتيم به ناچار از خودآگاه مولوي در مثنوي حذف شده است؛ اما در ناخودآگاه او هنوز زنده است و هرگاه از حسام الدين، خورشيد و آفتاب صحبت مي كند، با ايما و اشاره نيز گوشه چشمي به او دارد.

Shams is the undeniable hero of Molavi’s ghazals to the extent that his great book is named after Shams. But shams has a weaker presence in Masnavi and that is because it was composed at the suggestion of Hesamuddin who also wrote down his father’s poetry in this book. He does not like Shams’s presence to be dominant in this work. Although Molavi is well aware of his son’s intention, he respects his son’s suggestion. At any rate, he praises shams (twice) in the beginning of the first chapter and (once) in the second chapter. In other chapters, he mentions Shams but only to refer to its meaning (sun) in a symbolic way. Although the absence of Shams in Masnavi is a conscious and deliberate act, he is present in Molavi’s unconscious. So wherever he talks of Hesamuddin, the sun and the sunlight, he reminds himself of Shams as well.