اجزا فواره‌هاي خودكار: ميزاب، مُقَلَّب و نصف طَرجَهار

The Parts of Automatic Waterworks: Mīzāb, MuÎallab and

طراحي فواره هايي كه به طور خودكار و در فواصل زماني مشخص تغييرشكل مي دهند، يكي از مباحثي است كه از نظر اصول طراحي و اجزاي به كار رفته در آن، با شاخه ظروف جادويي (الاواني العجيبه) علم الحيل (متفاوت با حيل شرعي و تقريبا معادل با مهندسي مكانيك) قرابت دارد. اين فواره ها هم‌چون ظروف جادويي، با استفاده از يك دستگاه كنترل مكانيكي مخفي، داراي خواص شگفت انگيزي بوده اند. خاصيت شگفتي آور اين فواره ها همان تغيير شكل فوران آن ها به صورت خودكار و در فواصل زماني معين است. سه نمونه از اين گونه فواره ها، در كتاب الطرق السنيه في الآلات الروحانيه، تاليف تقي الدين محمد بن معروف ملقب به راصد (د993هـ/ 1585م)، دانشمند بزرگ قرن دهم و منجم باشي رصدخانه استانبول، آمده است. از آن جا كه تغييرشكل فوران اين فواره ها، به واسطه دستگاه كنترل مكانيكي مخفي آن ها، صورت مي گرفته، براي درك بهتر عملكرد اين دستگاه ها، لازم است كه اجزاي تشكيل دهنده آن ها به طور مجزا بررسي شوند. در مقاله حاضر، سه مورد از مهم‌ترين اين اجزا شامل ميزاب، مُقَلَّب و نصف طَرجَهار معرفي و بررسي شده‌اند.

Designing auto fountains, in order to create different shapes at the designated intervals as well as their design principles and componentswas known as al-Av?n? al-Aj?bah (magic dishes) that was a branch of ?lm al-E?yal (approximate equivalent of mechanic engineering). Like magic dishes, these auto fountains had outstanding features and worked by a hiddenmechanical system. The capability of creating the various shapes in each interruption at the specific intervals is the main feature of these auto fountains. In the book al-•uruI al-Saniyya f? al-?l?t al-R?h?n?yyah written by TaI? al-D?n Muhammad ibn ma’r?f Known as R?sid, the great scientist and well-known astronomer in tenth century, Istanbul, three kinds of these auto fountains have been mentioned. Since changing the shape of the fountains eruption had been done due to their hidden controlling system, it is necessary to study the auto component parts separately, for better understanding the mechanism of their operating systems. Three important parts of these mechanisms consist of M?z?b, MuIallab and Nisf-o-Tarjah?r that being introduced and studied in this paper.