مطالعه اثر رژيم رطوبتي خاك بر ميكرومورفولوژي پديده‌هاي گچي در خاك‌هاي استان فارس

Effect of soil moisture regime on micromorphoogy of gypsum pedofeatures in soils of Fars province

گچ يك كاني شايع مشاهده شده در خاك‌هاي نواحي خشك و نيمه‌خشك با بارش كم و مواد مادري گچي مي‌باشد. اگرچه گچ در دامنه وسيعي از رژيم‌هاي حرارتي يافت مي‌شود، اما فقط تحت رژيم‌هاي رطوبتي اريديك، يوستيك و زريك مشاهده شده است. اين مطالعه به‌منظور بررسي اثر رژيم رطوبتي خاك بر ميكرومورفولوژي گچ در افق‌هاي جيپسيك و پتروجيپسيك خاك‌هاي گچي استان فارس صورت گرفت. پديده‌هاي ميكرومورفولوژي مشاهده شده شامل كوتينگ، هايپوكوتينگ، پرشدگي حفرات و ديواره كانال‌ها به‌صورت متراكم و نيمه‌متراكم بوده است. بلورهاي گچ به شكل‌هاي عدسي، منشوري، صفحات درهم قفل شده، شبه‌شش‌ضلعي و ريزبلورين در مقطع نازك مشاهده شدند. بين شكل‌هاي مورفولوژيك گچ و رژيم‌هاي رطوبتي و عمق خاك روابط مشخصي مشاهده گرديد. تنوع مورفولوژيك بيش‌تري از بلورهاي گچي در افق‌هاي زيرسطحي در مقايسه با افق‌هاي سطحي مشاهده گرديد. همچنين بلورهاي طويل‌تري از گچ در افق‌هاي زيرسطحي مشاهده شد. فراواني بيش‌تري از بلورهاي عدسي شكل در خاك‌هاي با تكامل بيش‌تر وجود دارد. بلورهاي سوزني، منشوري، ستوني و تيغه‌اي در مناطقي با بارندگي كم‌تر و با رژيم رطوبتي اريديك مشاهده شدند. مورفولوژي‌هاي متنوع‌تري از بلورهاي گچ در خاك‌هاي با بافت سبك‌تر مشاهده شد. نتايج نشان داد كه با افزايش رطوبت خاك اندازه بلورهاي عدسي بزرگ‌تر و فراواني آن‌ها كم‌تر مي‌شود. واژه‌هاي كليدي: بلورهاي عدسي، خاك گچي، رژيم رطوبتي خاك، مقطع نازك

Gypsum is an abundant soil mineral in arid and semiarid climates with low rainfall and gypsiferous parent material. Although gypsum is found over a wide range of temperatures, most gypsiferous soils are formed under xeric, ustic and aridic moisture regimes. This study was conducted in order to investigate the effect of soil moisture regimes on micromorphology of gypsum in gypsic and petrogypsic horizons of soils of Fars province. Micromorphological pedofeatures, including hypocoating, coating, loose continuous, dense complete and dense incomplete infilling of gypsum in voids and channels walls. Lenticular, prismatic, interlocked plates, pseudo-hexagonal and allabasrtin of gypsum crystals observed in thin sections. A clear relationship was noticed between gypsum morphology and soil moisture regime as well as soil depth. More diversity of gypsum crystals was found in subsurface horizons than surface horizons. Longer size of gypsum crystals were observed in subsurface horizons. Higher abundance of lenticular gypsum crystals were found in more developed soils. Higher quantity of prismatic, acicular, columnar and blade-like crystals was occurred in soils with lower rainfall and aridic moisture regime. Soils with lighter texture exhibited more diversity of gypsum crystals morphology. In addition, larger sizes of lenticular gypsum crystals with lower abundance were observed in more humid soils. Keywords: Lenticular crystal, Gypsiferous soil, Soil moisture regime, Thin section