ارزيابي خطر بيابان‌زايي با مدل 9 معياري IMDPAدر منطقه نيمه‌خشك آق‌بند، استان گلستان

Assessment of desertification hazard by using the 9 criteria IMDPA model in Semi-arid Agh-Band region, Golestan Province

بيابان‌زايي به‌عنوان معضلي جهاني بيش‌تر كشورهاي خشك و نيمه‌خشك جهان هم‌چون ايران را با مشكل مواجه ساخته است. در اين پژوهش براي ارزيابي خطر بيابان‌زايي منطقه نيمه‌خشك آق‌بند، استان گلستان، از مدل ايراني IMPDA استفاده شد. نقشه واحدهاي كاري با استفاده از نقشه‌‌هاي زمين‌شناسي، كاربري اراضي، عكس‌هاي هوايي و تصاوير ماهواره‌اي تهيه گرديد. از 9 معيار بيابان‌زايي وضعيت خاك، زمين‌شناسي، اقليم، پوشش گياهي، اقتصادي- اجتماعي، آب زيرزميني، تكنولوژي توسعه شهري، كشاورزي و فرسايش (آبي و بادي) با 26 شاخص بيابان‌زايي براي بررسي و تهيه نقشه پتانسيل بيابان‌زايي منطقه آق‌بند استفاده شده است. سپس براي هر معيار اصلي مهم‌ترين شاخص‌هاي موثر در كيفيت آن معيار بررسي و با شيوه IMPDA وزن‌دهي انجام شد و با محاسبه ميانگين هندسي شاخص‌ها و بهره‌گيري از نرم‌افزار 9.3Desktop ArcGIS، نقشه‌هاي مربوط به وضعيت هر معيار يا لايه اصلي تهيه شد. در انتها از ميانگين هندسي معيارها، نقشه مناطق حساس به بيابان‌زايي توليد گرديد. تفاوت فراواني كلاس‌هاي خطر مدل با آزمون كاي‌اسكوير بررسي شد. براي ارزيابي كارايي نقشه خطر از آزمون من‌ويتني در نرم‌افزار ميني‌تب استفاده شد. نتايج آزمون كاي‌اسكوير نشان داد كه تفكيك مناسبي بين كلاس‌هاي خطر وجود دارد. نتايج نشان داد كه 7/17 درصد ازكل منطقه مورد بررسي در كلاس شديد بيابان‌زايي و 51 درصد در كلاس متوسط بيابان‌زايي قرار دارد. آناليزهاي بعدي نشان داد كه معيارهاي پوشش گياهي و وضعيت خاك از مهم‌ترين معيارهاي بيابان‌زايي در منطقه آق‌بند است. واژه‌هاي كليدي: خطر بيابان‌زايي، مدل IMDPA، معيار، شاخص، منطقه آق‌بند، استان گلستان

Desertification is one of the most important concerns and a major threat for natural resources and human societies. In this study, IMPDA model have been applied to assess desertification hazard in semi-arid Agh-Band region, Golestan Province. Work unit map was provided using geology, land use maps, aerial photos and satellite images. Desertification hazard was mapped using 9 desertification criteria including: soil condition, geology, climatology, land cover, Socioeconomic status, groundwater, urban development, agricultural and water and wind erosion with 26 desertification indicators. For each major criteria affecting quality indicators investigated and via IMPDA method weighted with geometric mean calculation and using ArcGIS 9.3 software, maps relative to position of each criteria were provided. At the end, map of sensitive zone to desertification was provided using geometric mean. The differences were compared between hazard classes with Chi-square and Mann-Whitney test for evaluation of models accuracy using the Minitab software. Results of chi-square test indicated that there is an appropriate differentiation among hazard classes. The results showed that 17.7 percent of the area is classified as high class and 51 percent as moderate affected by desertification processes. Further analysis indicated that the land cover and soil condition criteria are the most important criteria of desertification process in the Agh-Band region. Keywords: Desertification hazard, IMDPA model, Criteria, Indicator, Agh-Band region, Golestan Province