بررسي سينماي هتروتوپيايي با رويكردي به مفهوم گفتمان قدرت فوكو

Heterotopian Cinema according to Foucault’s Discourse on Power

ميشل فوكو، فيلسوفي است كه بر پايه تحليل گفتماني به واكاوي مناسبات قدرت پرداخته است و از آنجا كه طرح هر ايده نظري از جانب او، در نهايت، در جهت تبيين نظريه گفتمان قدرت است، ارايه مفهوم هتروتوپيا (دگرمكان) نيز تاييدي است بر انديشه‌هاي پيشين او در اين باب؛ به طوري كه از طريق تشريح جايگاه مكان در حيطه جغرافياي بشري به بررسي دوباره سازوكارهاي كاركردي قدرت مي‌پردازد. به زعم فوكو، هتروتوپياها پادمكان‌هايي هستند كه در پيوند با مكان‌هاي عادي و ساختار اجتماعي قدرت‌اند. او ضمن معرفي شاخصه‌ها و كارْويژه‌هاي هتروتوپياها همه آن‌ها را نهادهاي كوچك و بزرگ قدرت قلمداد مي‌كند. به زعم فوكو، در جامعه مدرن، با شكل‌گيري انواع هتروتوپيا و شبكه‌اي شدن جهان، قدرت نيز چون گذشته محصور در يك كانون باقي نماند بلكه در قالب شبكه‌اي از مناسبات ريزوماتيك، گسترش يافت. حال با چنين رويكردي به تقسيم مكان‌ها، و با نظر به اينكه فوكو سينما را نوعي از هتروتوپيا مي‌داند، مي‌توان به شمار قابل توجهي از آثار سينمايي اشاره كرد كه، با نمايش ناكجاآبادهايي معلق ميان واقعيت و فراواقعيت، ضمن تبعيت از ساختار هتروتوپيايي، منطق گفتماني قدرت بر آن‌ها حاكم است. وجه مشترك اين آثار، كه دنيايي به‌واقع فوكويي را به نمايش مي‌گذارند، شاخصه‌هاي مشترك سبك‌شناختي و همچنين تكرار كيفيات معناشناختي است. از اين رو، بررسي عناصر مشترك در فرم و محتواي اين آثارْ از نظرگاهي واحد، كه همان مبانيِ نظريِ فلسفه فوكوست، خوانشي بينامتني خواهد بود كه، در نهايت، به ارايه تحليلي مبتني بر مباني فلسفي مي‌انجامد در مقاله حاضر، ضمن بررسي ويژگي‌هاي هتروتوپيايي دو اثر مطرحِ سينمايي به‌ نام‌هاي «پرواز بر فراز آشيانه فاخته» و «فارنهايت 451» به تحليل مناسبات قدرت از منظر فوكو پرداخته شود.

Michel Foucault’s discourse analysis focuses on power relationships in society as expressed through language and practices. Heterotopia is also a concept in human geography elaborated by him to describe places and spaces that function in non-hegemonic conditions. These are spaces of otherness, which are neither here nor there, that are simultaneously physical and mental. According to him, heterotopias are places which have connections with ordinary spaces and social structures. While introducing heterotopian characteristics and functions, Foucault claims that the places are after all institutions of the power. Parallel to this, Foucault believes that since the globalized web and the formation of different types of heterotpoias, the power is no more restricted to one center only but develops through a rhizomatic web of multiple relations. Now, regarding this approach to places and knowing that Foucault considers cinema as a kind of heterotopia, one can find so many films that, while following the logic of power, visualize utopias suspended between reality and hyper-reality. The common characteristics of these works, is their stylistic and semantic properties. This article would analyze the common Foucauldian elements that can be found in these cinematic works, especially “One Flew over the Cuckooʹs Nest” and “Fahrenheit 451” to further reach an intertextual reading and provide a philosophical analysis of them.