تطوّرشناسي واژه بدعت پژوهشي در تاثير قرآن و حديث بر تكوين معناشناختي واژه‌اي از ادبيات ديني

Evoloution of the word Bidʿa (unorthodoxy); A survey of Quran and Hadith influence on the formation of a religious term

چكيده واژه بدعت در تاريخ زبان ديني و ادبيات ناظر به بد‌دينان و بي‌دينان در فرهنگ اسلامي، بيش‌تر واژه‌اي با دلالات و تضمّنات نشانه‌شناختي نكوهيده بوده است؛ حال آن‌كه معناي لغوي و نيز كاربرد قرآني مشتقات اين واژه، به‌عكس معناي اصطلاحي و تاريخي‌اش، دلالاتي ستوده و مثبت داشته است. در اين نگاشته، چند‌و‌چون گذر از معاني لغوي و قرآني واژه بدعت به معناي اصطلاحي‌اش، در نخستين مراحل تكوين اين واژه هدف پژوهش است. بدين‌منظور، نخست كاربرد قرآني واژه مشتقي از بدعت بررسي، سپس دلالات و ‌التزامات ديگرگونه اين واژه در گفتار پيامبر اكرم (ص) واكاوي شده است. در پايان، تاثيرات اين دو گونه كاربرد قرآني و روايي بر تقسيم‌بندي‌ها و برداشت‌هاي مسلمانان از واژه بدعت به‌اختصار آمده است. بخش نخست مقاله كه به تفسيرپذيري و ظرفيت هرمنوتيكي آيه‌اي قرآني مي‌پردازد، نمونه‌اي است از مطالعه موردي در باب سازوكار تاثير ساختار دستور زباني بر اختلاف‌نظرها و برداشت‌هاي تفسيري. كليد‌واژه‌ها: بدعت، مبتدع، زبان ديني، ادبيات بدديني، تطوّرشناسي زباني، تفسير.

The word “Bid?a” (unorthodoxy) has mostly had negative implications in the history of religious language and anti-heterodoxal literature in Islamic culture. Nevertheless, its lexical meaning and Quranic use of the word, in contrast with its technical and accustomed historical meaning, include positive implications. This article tries to survey the process of this word’s transition from its lexical and Quranic meaning to its later historical and technical one, in the primitive period of the term formation. Therefore, at first, the Quranic usage of the derivatives of this word has been analyzed and then the implications and connotations of the term in the holy prophet’s sayings have been briefly investigated. Eventually, influences of these two kinds of usage on the muslims’ interpretations, mentalities and divisions of the word have been explored. The first part of the article, which is dedicated to the hermeneutical capacity of a Quranic verse, is an example of a case study for the influence of grammatical structure on production of interpretations and exegetic comprehensions. Key Words: Bid?a (Unorthodoxy), Mobtadi? (Unorthodox), religious language, linguistic evolution, exegesis --