مطالعه تطبيقي عقلانيت اسلامي با رويكرد شناختي

A Comparative Study of Islamic Rationality: A Cognitive Approach

عقلانيت مهم‌ترين پيش‌فرض اقتصاد مدرن است. تقريباً تمام اصول محوري علم اقتصاد براساس آن استوار است و حتي ديگر فروض كليدي اقتصاد، به‌صورتي مرتبط با آن است. بحث‌هاي كم‌يابي منابع، كارامدي، رقابت، تعادل، انتخاب و تخصيص بهينه منابع، پيوندي معنادار با اين پديده دارند. در عين حال عقلانيت گرايش‌هاي گوناگوني دارد. عقلانيت ابزاري ريشه‌دارترين و مشهورترين مفاد عقلانيت است كه از هنگام شكل‌گيري مكتب كلاسيك در اقتصاد مطرح و در زمان نيوكلاسيك‌ها تثبيت شد. دشواري‌هاي عقلانيت ابزاري به توليد رويكرد عقلانيت محدود (يا حد و مرزدار) انجاميد. عقلانيت از ديد اسلام نيز چارچوب خاص خود را دارد. مقاله پيش‌رو با رويكردي شناختي به مقايسه عقلانيت از ديد اسلام با عقلانيت ابزاري و عقلانيت حد و مرزدار پرداخته است. روش تدوين مقاله با توجه به ماهيت آن روش تحليلي - توصيفي است. بديهي است كه با توجه به ابعاد موضوع از نظريه‌‌هاي شناختي و روش استدلال اسلامي نيز استفاده مي‌شود.

Rationality is the most important presupposition of modern economics. Nearly all essential principles of the economic science rest on rationality and even its other key assumptions are somehow related to that. The subjects of scarcity of resources, efficiency, competition, equilibrium, choice and optimal resource allocation have significant interconnections with it. However, there are different types of rationality. Instrumental rationality is its most inveterate and well-known conception which has been under consideration since the foundation of the classical school and was stabilized at the time of neoclassical economists. The shortcomings of instrumental rationality led to the development of "bounded rationality" approach. Also, rationality has its particular framework in the viewpoint of Islam. In this article, we have, with a cognitive approach, compared rationality in the viewpoint of Islam with the instrumental and bounded types of rationality. Given the nature of this article, the method we have used here is the analytical-descriptive method. It is evident that concerning the different dimensions of the subject, cognitive theories and Islamic reasoning method have also been utilized.