بررسي سرشاخه هاي باختري رودخانه قره چاي براساس نوع رودخانه و رخساره هاي رسوبي

Study on the western tributaries of Qara-Chay River on the basis of river type and sedimentary facies

رودخانه ها يكي از مهم ترين منابع آب شيرين سطحي به شمار مي روند؛ علاوه بر آن سازه هاي بسياري بر روي آن ها و يا در كنار آن-ها قرار دارند. بيش تر اطلاعات پايه در مورد رودخانه ها در رابطه با الگوي كانال و رسوبات بر جاي گذاشته آن ها است. معتبرترين روش شناخت الگوي كانال بر مبناي شاخص هاي كمي (غير توصيفي) است؛ در كنار آن، رخساره هاي رسوبي رودخانه ها اطلاعات مهمي در زمينه شرايط حمل دانه ها و انرژي آن ها در اختيار قرار مي دهند. در اين پژوهش، الگوي سرشاخه هاي باختري رودخانه قره چاي بر اساس شاخص هاي ريخت شناسي (سطح I و II روش روسگن به همراه شاخص هاي هندسي ديگر) و رخساره هاي رسوبي (رده بندي مايل) مورد بررسي قرار گرفته است. حوضه آبخيز رودخانه قره چاي با مساحت 14455 كيلومتر مربع يكي از زيرحوضه هاي حوضه آبريز درياچه نمك است كه بيش از 76% آن آن در استان همدان واقع شده است. اين رودخانه عمدتا تك كانال است؛ پيچش اغلب بين 1 تا 5/1، گودافتادگي 1/1 تا 2، نسبت پهنا به عمق از كمتر از 10 تا 70 و شيب از 02/0 تا 001/0 متغير است. در بخش كوهستاني كانال با بستر V شكل و گود افتاده (تيپ هايA و (G ديده مي شود. در بخش دشت، كانال متقارن و پهن (نسبت پهنا به عمق > 10) است؛ در اين بخش حوضه تيپ هاي B، C و F (به سوي پايين دست) وجود دارند؛ گاهي در بازه هاي كوتاهي تيپ چند كانال (D) جايگزين دو تيپ اخـير مـي-شـود. بسـتر قـره چاي در بخش هاي كوهستاني شني (رخساره هاي Gms و Gm) است؛ در دشت، رخساره هاي ماسه اي (Sh ,St و Sm) فراوان تر است. رخساره هاي گلي (Fm و Fl) در بخش هاي پايين دست گسترش بيش تري دارند. اين رخساره ها عمدتا در شرايط رژيم جرياني پايين و ابتداي رژيم جرياني بالا برجاي گذاشته شده اند.

Rivers are one of the most important fresh-water resources of the earth; in addition, many constructions are located on or adjacent to rivers. The most authentic method about river pattern is based on quantitative (non-descriptive) data; sedimentary facies give us important information about the river energy and its transportation processes as well. In this research, the channel pattern of the western tributaries of Qara-Chay river on the basis of morphological parameters (Levels I and II of Rosgen classification and some other parameters) and sedimentary facies (Miall classification) were studied. The Qara-Chay drainage basin (area=14455 Km2) is one of the sub-basins of the Qom salt lake (central Iran); more than 76% of its area is located in Hamedan Province. This river is mainly single channel, its sinuosity is 1-1.5, entranchment ratio is 1.1-2, W/D varies between less than 10 to 70 and slope is 0.02-0.001. In the mountainous part, the channel is entrenched and V-shaped (A and G types). It becomes wider (W/D > 10) in the plain; in this part of the basin, B, C and F types (downstream) are present; in some short distances the multi-channel type (D) may occur. The Qara-Chay bed in mountainous part gravelly facies (Gms and Gm) are present; sandy facies (Sm, Sh and St) are more abundant in the plain. Muddy facies (Fl and Fm) persist in distal parts. These facies were mainly deposited in the lower-flow and the primitive stage of the upper-flow regime.