بررسي نيازهاي اكولوژيكي گونه‌هاي مختلف آويشن (Thymus L.) در رويشگاه‌هاي استان كردستان

Ecological requirements of Thymus species in different habitats of Kurdistan province

چكيده اين تحقيق به‌منظور بررسي ويژگي‌هاي اكولوژيك و شناسايي گونه‌هاي جنس آويشن در 6 رويشگاه مرتعي استان كردستان در شهرستان‌هاي سقز، سنندج، قروه و بيجار به‌مدت 4 سال از 1386 تا 1389 اجرا گرديد. براي انجام اين تحقيق با استفاده از نقشه‌ها و داده‌هاي رقومي استان كردستان نقشه رويشگاه‌هاي آويشن تهيه شد و توپوگرافي رويشگاه (شيب، جهت و ارتفاع از سطح دريا)، ويژگي‌هاي اكولوژيكي رويشگاه‌ها (اقليم، دما، تبخير و بارندگي) مورد بررسي قرار گرفت. مطالعه سيستم ريشه و خاكشناسي رويشگاه نيز همزمان در مسير ترانسكت‌هاي مستقر شده در رويشگاه‌ها انجام و با استفاده از نرم‌افزار PC-order تجزيه و تحليل شد. نتايج اين بررسي نشان داد كه در رويشگاه‌هاي استان كردستان حداقل 8 گونه آويشن شامل گونه‌هاي Thymus kotschyanus،Th. fallax ،Th. Fedtschenkoi ،Th. pubescens ،Th. daenensis ،Th. Lancifolius ، Th. transcaucasicus و Th. eriocalyxرويش دارند و رويشگاه‌هاي آويشن تقريباً در سراسر استان پراكنده هستند. مساحت رويشگاه‌هايي كه در آنها يكي از گونه‌هاي آويشن داراي غالبيت هستند بالغ بر 293 هزار هكتار است. گونه‌هاي آويشن بيشترين مساحت رويشگاه‌ها را در دامنه ارتفاعي 2000-1600 متر از سطح دريا، متوسط بارندگي 500-400 ميلي‌متر در سال، متوسط درجه حرارت 12-10 درجه سانتي‌گراد و عمدتاً اقليم‌هاي مديترانه‌اي فراسرد و نيمه مرطوب فرا سرد و جهت‌هاي شيب شمال و شمالغربي را بطور غالب به خود اختصاص داده‌اند. از نظر خاكشناسي كليه رويشگاه‌ها از نظر اسيديته خاك داراي حالت قليايي با pH بين 2/8-07/7 بودند و از نظر قابليت هدايت الكتريكي خاك (EC) در دامنه 87/0-31/0 دسي زيمنس بر متر (ds/m) قرار داشتند. بافت خاك رويشگاه‌هاي آويشن جز در رويشگاه بيجار كه گونه Th. pubescens در خاك نسبتاً سنگين رسي لوم استقرار داشت در ساير رويشگاه‌ها خاك‌هاي با بافت سبك شني و شني لوم بود. واژگان كليدي: آويشن، اكولوژي، رويشگاه، كردستان، نقشه

This study was conducted to evaluate the ecological characteristics and identification of Thymus genus species in 6 rangeland habitats of Kurdistan includes Saqez, Sanandaj, Qorveh and Bijar over 4 years from 2007 to 2010. To do this, using digital data and maps of Kurdistan, thyme habitatsʹ map was prepare and habitat topography (slope, direction and altitude) and ecological traits (climate, temperature, evaporation and rainfall) were studied. Root system and soil along the transect line in the habitats was studied and analyzed using PC-order software. Results showed there are least 8 species of thyme species in Kurdistan habitats includes Thymus kotschyanus, T. fallax, T. fedtschenkoi, T. pubescense, T. daenensis, T. lancifolius, T. transcaucasicus, and T. eriocalyx and that thyme habitats are almost distributed over whole Kurdistan area. The area of the habitats with at least one species domination is more than 293000 hectares. The most habitats of thyme are located in the areas with 1600-2000 m of altitude, 400-500 mm of annual rainfall, 10-12oC of average temperature, ultracold Mediterranean and ultracold semi-moist climates and north and northwest slope directions. Result of soil tests showed that the habitatsʹ soil was alkaline with pH of 7.07-8.2 and that soil electrical conductivity (EC) was 0.31– 0.87ds/m. The soil texture of the habitats was sandy and sandy-loam, except for Bijar, in which, T. pubescens presented in clay-loam soil.