نظريه‌هاي ربا و بهره

The Theories of Riba and Interest

تا صد سال پيش اختلاف‌نظر چنداني بين فقيهان، مفسران و ديگر انديشه‌وران اسلامي درباره ماهيت و قلمرو ربا نبود، با گسترش نظام سرمايه‌داري و ورود بانكداري به جامعه‌هاي اسلامي، انديشه‌وران مسلمان از يك‌سو به فكر استفاده از بانك افتادند از سويي ديگر، فعاليت‌هاي بانك را آميخته با قرض با بهره مي‌ديدند كه از ديدگاه اسلام ربا و ممنوع است، براي حل مشكل، گروهي از عالمان به فكر طراحي الگوي جديدي از بانك افتادند و گروهي ديگر با ارايه تفسيرهاي جديد ربا درصدد تجويز بانكداري متعارف برآمدند. از ميان اين تفسيرها، چند تفسير به‌ جهت استناد به آيه‌هاي قرآن، روايت‌ها و متن‌هاي تاريخي توانست جايگاهي در ميان انديشه‌وران پيدا كند به‌طوري كه كتاب‌ها و مقاله‌هاي فراواني در نقض و ابرام آنها نگارش شده است. نظريه اختصاص رباي محرّم به زياده براي تمديد مدت قرارداد و حليت بهره قرض، ‌نظريه اختصاص ربا به بهره فاحش و حليّت بهره عادلانهٍ، نظريه اختصاص ربا به بهره قرض‌هاي مصرفي و حليّت بهره قرض‌هاي توليدي و تجاري، نظريه تفاوت ماهوي ربا و بهره، نظريه اختصاص ربا به بهره بانك‌هاي خصوصي و نظريه ضرورت اجتماعي و اقتصادي ربا، نظريه‌هايي هستند كه در مقاله از جهت پيشينه تاريخي و ادلّه، مورد بحث و بررسي قرار گرفته‌اند. مقاله نشان مي‌دهد گرچه برخي از اين نظريه‌ها زماني خوش درخشيده‌اند و برخي از آنها هنوز هم طرفداران جدّي در ميان عالمان ديني، حقوق‌دانان و اقتصاددانان دارند اما در مقام نقد، پايه‌اي مستحكم نداشته و نمي‌توانند مبناي فتوا و عمل قرار گيرند. بنابراين معامله‌هاي بانكي در كشورهاي اسلامي نه براساس تفسيرهاي جديد ربا، بلكه بايد براساس معامله‌هاي مجاز شرعي سامان داده شود.

There were not any difference of opinion about nature and scope of Riba among jurists, commentators and other Islamic scholars until one-hundred years ago. Islamic scholars were about to use bank while capitalism system was developing as well as the entry of banking system into Islamic communities in one hand and observe the bank activity combined with interest loan which is forbidden in Islam on the other hand. Some scholars began to design a new pattern for bank and some of them began to present a new interpretation of Riba to prescribe interest and conventional banking system. Some of these interpretations were accepted by the scholars because of their reference to Quran, traditions and historical texts so that a lot of books and articles were written to violate or affirm them. Theories which are analyzed according to historical record and evidence are: the theory of appropriating forbidden increasing Riba for the extension of the period of a contract and permitting the interest of loan, the theory of appropriating Riba to notorious interest and permitting justice interest, the theory of appropriating Riba to the interest of consumption loans and permitting the interest of production (business) loans, the theory of substantive difference between Riba and interest, the theory of appropriating Riba to private banks interest and the theory of the economic and social necessity of Riba. Although some of these theories have been shined in their ages and some of them have not serious supporter among religious scholar lawyers and economists yet but they have not any stable base by way of critics and can not be a base for issuing religious opinions (Fatawa) and practice. Therefore bank and other credit and financial institution transactions should not regulate on the basis of the new interpretations of Riba but it should regulate on the basis of religious permitted transactions.