تغييرپذيري مقدار و ويژگي‌هاي دانه‌بندي و ريخت‌سنجي رسوبات بستر رودخانه در اثر برداشت معادن شن و ماسه

Variability of Amount and Particle Size Distribution and Morphometric Characteristics of Bed Loads Due to Sand and Gravel Mining

آگاهي از نوع، ميزان و نحوه‌ي انتقال كيفي و كمي مقدار بار رسوبي در مقياس‌هاي زماني متفاوت، به‌منظور پايش رفتار هيدروليكي كانال و جريان متاثر از فعاليت‌هاي معدن‌كاوي و مديريت مناسب‌ برداشت شن و ماسه امري اجتناب ناپذير مي‌باشد. حال آن‌كه مطالعات جامع رفتار و خصوصيات رسوبات بستر در شرايط متفاوت كم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. در اين پژوهش به‌منظور بررسي تاثير معادن برداشت شن و ماسه با شرايط مختلف و در شرايط زماني و هيدرولوژيكي متفاوت دانه‌بندي و ريخت‌سنجي رسوبات بستر در سه معدن شن و ماسه واز عليا، واز سفلي و آلش‌رود در استان مازندران به‌عنوان محل انجام پژوهش انتخاب شدند. بدين منظور بعد از نمونه‌برداري و انجام آزمايش‌هاي مربوطه، متغيرهاي دانه‌بندي رسوبات بستر با استفاده از نرم‌افزارهاي GIAS و GRADISTAT و متغيرهاي ريخت‌سنجي رسوبات بستر با استفاده از دستگاه گراولومتر و نرم‌افزار Paintدر مقاطع بالادست و پايين‌دست معادن مذكور در مقياس ماهانه به‌مدت يك‌سال از بهمن 1390 تا دي 1391 محاسبه شد. نتايج حاصل از پژوهش نشان داد كه شرايط مختلف طبيعي و برداشت معادن شن و ماسه و ديگر فعاليت‌هاي انساني ويژگي‌هاي دانه‌بندي و ريخت‌سنجي رسوبات بستر رودخانه را كاملاً تحت تاثير قرار داده است. هم‌چنين طبق نتايج بررسي‌هاي آماري، دامنه تاثيرپذيري متغيرهاي مطالعاتي از فعاليت‌هاي ناشي از برداشت معدن شن و ماسه در اغلب متغيرها غير معني‌دار 07/0 < P ارزيابي شد.

Awareness of the variety, quality and quantity of sediment transport rates in different time scales, is inevitable for monitoring the hydraulic behavior of channel and flow affected by the mining activities and proper management of sand removal. However, less comprehensive studies have been conducted on fluvial behavior and characteristics of the bed load under different conditions. The present study therefore aimed to investigate the effect of sand mining with different harvesting and hydrological conditions on particle size distribution and morphometric characteristics of bed sediments for three sand and gravel mines viz. Vaze-e-Olia, Vaze-e-Sofla and Alesh-Roud in Mazandaran Province, Iran. In order to achieve the study purposes, different bed sediments characteristics were computed by GRADISTAT and GIAS softwares after extracting bed sediments morphometric specifications with the help of Gravelometer and Paint software for sampling sites located in the upstream and the downstream of the study mines. The samplings were taken place on monthly basis during a year from February 2012 to January 2013. The results of the study showed that the different natural and sand and gravel mining conditions and other anthropogenic activities affected the particle size distribution and morphometric characteristics of riverbed sediments. According to the statistical analyses, most of the variables were non-significantly (P > 0.07) differed in the upstream and the downstream sites in the study mines.