بررسي دو شكلي جنسي در ويژگي‌هاي ريخت‌شناختي جمجمه خرس قهوه‌اي (Ursus arctos Linnaeus, 1758) در ايران با روش ريخت‌سنجي هندسي

Sexual dimorphism in skull morphology of the brown bear (Ursus arctos Linnaeus, 1758) in Iran using geometric morphometric technique

دو شكلي جنسي پديده‌اي رايج در بسياري از گونه‌هاي جانوري است و بررسي حاضر نيز با هدف بررسي الگوهاي دو شكلي جنسي جمجمه خرس قهوه‌اي در ايران با روش ريخت‌سنجي هندسي لندمارك انجام شد. بدين منظور، بر روي تصاوير دو بعدي نماهاي پشتي، شكمي و جانبي جمجمه 79 قلاده خرس به ترتيب 17، 13 و 16 لندمارك تعريف و قرار داده شدند. پس از آناليز پروكراست، داده‌هاي حاصل با تحليل‌هاي چند متغيره CVA و MANOVA بررسي شدند. نتايج به دست آمده تفاوت معني‌داري را بين شكل جمجمه نمونه‌هاي نر، ماده و نابالغ نشان داد. تفاوت‌هاي مشاهد شده در شكل جمجمه جنس‌هاي نر و ماده تاييد كننده وجود دو شكلي جنسي در شكل جمجمه خرس قهوه‌اي است. بر اين اساس، عمده تفاوت‌هاي شكل جمجمه دو جنس نر و ماده به استخوان‌هاي پس‌سري، كمان زيگوماتيك آهيانه و رديف‌هاي دنداني مربوط است. اين تفاوت‌ها مي‌تواند نشان‌دهنده الگوي رشد آلومتري متفاوت جمجمه بين دو جنس به دليل تفاوت در عملكرد ساختارها باشد. نتايج اين مطالعه همچنين مي‌تواند الگوي مناسبي براي تعيين جنسيت جمجمه‌هاي ناشناخته موجود در مجموعه موزه‌هاي تاريخ طبيعي و يا در طبيعت ارايه نمايد.

Sexual dimorphism is a common phenomenon in many animal species. This study was conducted to investigate the patterns of sexual dimorphism in skull of Iranian brown bears (Ursus arctos) using geometric morphometric technique. The ventral, dorsal and lateral faces of 79 collected skulls were photographed using digital camera and seventeen, thirteen and sixteen landmarkd points were defined and digitized on images, respectively. Landmark data after generalised procrustes analysis (GPA) were analyzed using CVA (Canonical Variate Analysis) and MANOVA (Multivariate Analysis of Variance). Results showed significant difference between skull shape of male and female (P < 0.05) and adults and youngs as well. Observed differences in the shape of skull could confirm sexual shape dimorphism in the cranium of brown bears. According to the results, sexual dimorphism of bear’ skull was more pronounced in occipital crest, zygomatic arc, parietal bones and teeth row. These differences could display the allometric growth pattern in both genders’ skull as a result of different functional morphology.