تنوع ريختي جنس توسكا (Alnus Mill.) در ايران: ارزيابي پنج تاكسون جديد

Morphological variations of genus Alnus in Iran: assessment of five new taxa

جنس توسكا در منابع فلوري قديم ايران داراي دو گونه در قالب دو واريته و يك زيرگونه ثبت شده است. به تازگي پنج تاكسون جديد به فهرست فلور ايران معرفي شده‌اند. در پژوهش حاضر، نمونه‌هاي هرباريومي، طي جمع‌آوري گسترده از 25 رويشگاه در سراسر جنگل‌هاي هيركاني از شرقي‌ترين حد پراكنش توسكا در جنگل‌هاي گلستان تا غرب شهرستان تالش و از بخش‌هاي جلگه‌اي تا ارتفاعات كوهستاني گردآوري گرديد. 28 صفت ريخت‌شناسي از برگ و مخروط ماده متعلق به 140 پايه توسكا پس از نمونه‌برداري، اندازه‌گيري و تحليل شد. نتايج، اهميت 11 صفت از جمله: زاويه نوك برگ، شكل بن برگ، شكل دندانه، شدت حضور كُرك، حضور كُرك در سطح رويي برگ و شكل مخروط در تمايز تاكسون‌ها از يكديگر را نشان داد. در اين آناليز، 3/84 درصد از پايه‌هاي شناسايي شده به درستي به تاكسون مربوطه اختصاص داشتند. بيشترين عدم تطابق بين تاكسون‌هاي شناسايي شده و گروه‌بندي پيش‌بيني شده، ناشي از تخصيص واريته‌هاي توسكاي ييلاقي يعني Alnus subcordata var. subcordata به A. subcordata var. villosa و برعكس بوده است. به طور كلي، ويژگي‌هاي ريخت‌شناسي دو گونه جديد A. dolichocarpa و A. djavanshirii از نظر برخي صفات گزينش شده مشابه با A. subcordata var. subcordata است. در حالي كه سه زيرگونه A. glutinosa با استفاده از اين صفات به خوبي متمايز شدند. در نهايت، استفاده از تكنيك باركددهي DNA جهت تاييد حضور تاكسون‌هاي جديد در ايران پيشنهاد شد.

Abstract The genus Alnus has two species in old references of the flora of Iran in which two varieties and one subspecies have been recorded. However, recently, five new taxa have been described and recorded for the flora of Iran. In this study, the herbarium samples were obtained during a widespread sampling from 25 stands, ranged from the most eastern limit of alder dispersion in Golestan to the west of Talish, across the plains and highlands of Hyrcanian forests. After sampling, 28 leaf and female cone morphological traits belonging to 140 alder individuals were measured and analyzed. The results of discriminant analysis showed 11 most important traits in differentiation of the taxa such as leaf angle in apex, blade shape at the base, type of serration, villosity intensity, presence of hairs on the upper surface of leaf and cone shape. In this analysis, 84.3% of recognized individuals were correctly grouped in the related taxon. The maximum disagreement between predicted and recognized groups corresponded to allocation of A. subcordata varieties to villosa and visc versa. Generally, the morphological traits of the two new species including A. dolichocarpa and A. djavanshirii were very similar to that of A. subcordata var. subcordata. While, three sub-species of A. glutinosa were distinguished by the same traits. Finally, the use of DNA barcoding techniques is suggested in order to verify the presence of new taxa in Iran. Key words: Alder, Multivariate analysis, Taxon, Hyrcanian forests, Identification characters