پيشينه تمايز دكارتي در فلسفه و كلام اسلامي

Background of the Cartesian Distinction in Islamic Philosophy and Kalam

اين نوشتار درصدد است نشان دهد رگه‌هاي ملاك بسيار مهم‌ معرفت‌شناختي تمايز دكارتي پيشتر در فلسفه و كلام اسلامي وجود داشته است. به اين منظور نخست به ديدگاههاي دكارت اشاره ميشود تا نزد انديشمندان مسلمان پيشينه‌يي بر آنها بيابيم. سپس به متفكراني چون فخر رازي، علامه حلي، تفتازاني، ملاصدرا و ... اشاره ميگردد كه بيشتر درگير اين بحث بوده‌‌اند و نسخه‌هاي قويتر و قابل‌دفاعتري پيش‌كشيده‌اند و گاه، پيشتر از برخي نقادان دكارت، به همين تقريرهاي قوي‌ نيز نقادانه نگريسته‌اند. بدينسان نشان خواهيم داد در واقع تقرير آنها به تقرير قويتر هيوم كه ميگويد وضوح و تمايز وجود امكاني را نتيجه ميدهد نه وجود محقق را، نزديكتر است تا خود دكارت.

This paper intends to demonstrate that the traces of the epistemological criterion for Cartesian distinction existed previously in Islamic philosophy and kalam. Hence, the writer initially refers to Descartes’ views and follows their traces in the ideas of early Muslim scholars. Then he refers to the views of some Muslim thinkers such as Fakhr al-Din Razi, ‘Allamah Hilli, Taftazani, and Mulla Sadra, who were already involved in this discussion more than others and propounded more solid and plausible theories in this regard. They have sometimes reviewed the same informed theories critically before some of the critiques of Descartes. In this way, the author reveals that Islamic thinkers’ interpretation of the Cartesian distinction is closer to Hume’s more solid interpretation of this notion than to that of Descartes himself. Hume states that clarity and distinction result in possible existence rather than the very existence of the researchers.