30 سال پژوهش هاي زراعي در ايران: 1- بررسي سير تحول، خلاء ها و تعيين اولويت ها

30 Years of agronomic research in Iran: I. Evaluation of trends, gaps and setting priorities

علی رغم توجه ویژه ای كه طی چند ساله اخیر به توسعه پژوهش و تولید علم در كشور شده است، ولی تا كنون مطالعه جامعی كه براساس شواهد علمی روند تولید علم در تحقیقات زراعی را بررسی كرده و اولویت های پژوهشی آینده را به منظور ارتقاء كیفی این تحقیقات تعیین كند، انجام نشده و یا (در صورت انجام) انتشار نیافته است. به منظور بررسی ساختار، خلاء ها و اولویت پژوهشی، مطالعه ای روی 2361 مقاله علمی-پژوهشی مرتبط با علوم زراعی كه طی 30 سال گذشته (88-1358) در مجلات داخل كشور منتشر شده است، به اجرا در آمد. مقالات از نظر نوع گیاه، مدت و مقیاس مكانی اجرا، موضوع و نوع تحقیق، طبقه بندی و نتایج به صورت آماری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد كه تعداد مقالات منتشر شده در كشور پس از یك دوره ركود طولانی 10 ساله با الگویی سیگموئیدی به طور چشمگیری افزایش یافته و در پایان دوره به حدود 240 مقاله در سال رسید. غلات و گیاهان صنعتی بیشترین گیاهان تحت بررسی در این مقالات بوده و گیاهان علوفه ای، گیاهان دارویی و حبوبات به ترتیب در رتبه های بعدی قرار گرفتند. آزمایش های یكساله در مورد تمام محصولات بیشترین فراوانی را داشته و بطور متوسط 83 درص از كل مقالات مربوط به آزمایش های یكساله و كمتر از 10 درصد مربوط به آزمایش های چندساله بودند. به علاوه 58 درصد از كل مقالات حاصل آزمایش های ایستگاهی بوده و 30 درصد نیز در محیط های كنترل شده اجرا شدند، در نتیجه سهم پژوهش های بلند مدت و در مقیاس كلان ملی/منطقه ای بسیار اندك می باشد. روش های مختلف مدیریت زراعی 35 درصد از كل مقالات را به خود اختصاص دادند، درحالی كه سهم موضوع هایی نظیر پایداری بوم نظام ها، هوا و اقلیم شناسی كشاورزی و مدل سازی كمتر از 5 درصد بود و سایر موضوعات پژوهشی فراوانی بین 5 تا 10 درصد را از كل مقالات داشتند و این خلاء های پژوهشی در مورد تمام محصولات زراعی وضعیت مشابهی داشت. در مجموع 64 درصد از كل مقالات بررسی شده از نوع كاربردی بودند؛ در حالی كه سهم مقالات راهبردی و بنیادی به ترتیب 10 و 1 درصد بود. به-طوركلی، بر اساس یافته های این تحقیق نتیجه گیری شد كه علیرغم رشد كمّی تعداد مقالات منتشر شده در كشور، نظام حاكم بر این پژوهش ها از الگوی مطلوبی برخوردار نبوده و اولویت هایی نظیر تأثیر تغییر اقلیم جهانی بر تولیدات كشاورزی و امنیت غذایی كشور، پایداری بوم نظام ها با تأكید بر مدیریت منابع، حفظ و ارتقاء تنوع زیستی كشاورزی كه ماهیتاً در قالب آزمایش های بلند مدت بوده و در مقیاس مكانی وسیع مطالعه می شوند، از نظر دور مانده است.

During the last few decades scientific researches in different fields of agricultural sciences have been grown drastically. However, there is no published study, if any, on structural analysis of the national agricultural research system of Iran and setting priorities for the future. In the present study 2361 scientific papers published during the three decades in the domestic journals were surveyed to analyze the research structure, gaps and priorities. The papers were categorized based on crop species, temporal and spatial scale of experiments, subject and type of the researches and the results were subjected to the statistical analysis. Number of published papers followed a sigmoid growth further with a long lag period of 10 years and leveled off at 240 papers per year. Cereals and industrial crops had the highest frequency in the surveyed papers while forage, medicinal and pulse crops were the next abundant species, respectively. Annual experiments (83% of total papers) were the most frequent for all crops however, less than 10% of papers were the result of biannual experiments ( > 2 years). In addition frequency of experiments conducted in research stations and protected environments (laboratory and greenhouse) were 58 and 30%, respectively indicating the small contribution of studies at regional/national scale. Management practices were the most prevalent topics among the papers (35% of total). However, sustainability of agroecosystems, agricultural climatology and crop modeling were less frequent subjects ( <5% of total) and the other subjects covered 5-10% of total papers. Such a research gap was almost the same for all crop species. Overall, 64% of total papers were related to applied studies while contribution of strategic and basic studies was 10 and 1%, respectively. Based on the results it was concluded that despite quantitative growth of the published papers, national agricultural research system is not highly efficient. While applied researches and testing agronomic practices in short duration studies are widespread, long term strategic studies on the sustainability of production systems and conservation of resource base, impacts of climate change on national food security and protection of agrobiodiversity at national/regional scales are almost overlooked.