پتروگرافي، ژيوشيمي و سن‌سنجي گرانيتوييد تخت باز، شمال‌غربي بيرجند، خاور ايران

Petrography, geochemistry and dating for the Takht-e baz granitoid north-western of Birjand, east of Iran

گرانيتوييد تخت باز در شمال‌غربي بيرجند، در مجاورت مجموعه‌اي از سنگ‌هاي آذرآواري مركب از توف، توف مارني و برش رخنمون دارد. بر اساس مطالعات پتروگرافي و تجزيه عناصر اصلي، اين توده آلكالي‌گرانيت تا گرانيت است. بافت‌هاي متداول در اين سنگ‌ها، گرانولار، گرافيك، ميرمكيتي، گرانوفيريك و پرتيتي است. كاني‌هاي سازنده اصلي شامل: فلدسپار‌ پتاسيم (اورتوكلاز و ميكروكلين پرتيتي)، كوارتز و پلاژيوكلازهاي سديك هست. بيوتيت تنها كاني مافيك اين سنگ‌ها است. زيركن، اسفن و اكسيد آهن كاني‌هاي فرعي را مي‌سازد. بيوتيت به كلريت و فلدسپار‌ها به سريسيت، كربنات كلسيم و كاني‌هاي رسي دگرسان شده‌اند. سن‌سنجي با روش زيركن-اورانيوم-سرب، سن توده گرانيتوييدي را 6/0±7/55 ميليون سال (اوايل ايوسن) تعيين نمود. اين مجموعه سنگي از نظر شيميايي داراي مقادير بالاي مجموع آلكالي‌ها، Fe/Mg، Ga/Al، Hf، REE (به جز Eu)، SiO2 و Zr و مقادير پايين Ba، CaO، MgO، P2O5 و Sr است. اين ويژگي‌ها به همراه نمودارهاي ژيوشيميايي بيانگر اين است كه گرانيتوييد تخت باز از نوع A پس برخوردي (تيپ A2) است. اين مجموعه مي‌تواند از ذوب پوسته قاره‌اي در يك سيستم كششي پس از برخورد بلوك‌هاي قاره‌اي لوت و افغان در خاور ايران مشتق شده باشد.

The Takht- e baz granitoid in the northwest of Birjand is cropped out in the vicinity of pyroclastic units composing of tuff, marly tuff and breccia. Petrography and major elements analysis show that this intrusion is alkali granite to granite in nature. Common textures in these rocks are granular, graphic, myrmekite, granophyric and perthitic. Potasium feldspars (perthitic orthoclase and microcline), quartz and sodic plagioclases are essential minerals. Biotite as the only mafic mineral and zircon, titanite and Fe-oxide are the accessory minerals of these rocks. Biotite is altered to chlorite, and feldspars to sericite, calcite and clay minerals. Age dating with zircon uranium-lead method indicated that the alkali granite is 55.7 ± 0.6 Ma (early Eocene) old. Chemically, the rock suite is characterized by high total alkali, Fe/Mg, Ga/Al, Hf, REE (except for Eu), SiO2 and Zr and low contents of Ba, CaO, MgO, P2O5 and Sr. These features along with various geochemical discrimination diagrams suggest that the Takht-e baz granitoid is post-collisional A-type (A2-type). This suite may be derived from melting of continental crust in an extensional setting after collision of the Lut and the Afgan continental blocks in the east of Iran.