ماگماتيسم اردوويسين-دونين در شمال شاهرود: شاهدي بر كافت‌زايي طولاني مدت پاليوتتيس در البرز شرقي

Ordovician-Devonian magmatism in the north of Shahrood: implication for long lived rifting of Paleotethys in eastern Alborz

يكي از ويژگي‌هاي واحدهاي سنگي اردوويسين تا دونين در نواحي شمال شاهرود، حضور حجم زيادي از سنگ‌هاي آذرين با تركيب بازالتي به شكل دايك، سيل و گدازه در درون آنها است. بيشترين حجم اين سنگ‌هاي آذرين به طور عمده در مجموعه بازالتي سلطان‌ميدان قرار دارد كه با ضخامتي در حدود 1000 متر به شكل جريان‌هاي متعدد گدازه بازالتي، آگلومراي بازالتي، توف و چندين ميان‌لايه رسوبي در بازه زماني اردوويسين فوقاني تا ابتداي سيلورين پاياني تشكيل شده است. تكتونيك كششي فعال حاكم بر منطقه و ايجاد گسيختگي‌هاي شديد در سنگ‌كره قاره‌اي در اين بازه زماني منجر به كاهش ناگهاني فشار وارد بر ستون‌هاي گوشته‌اي درحال صعود و فراهم شدن شرايط براي ذوب بخشي وسيع و ايجاد حجم زياد ماگماي بازالتي شده است. شواهد ژيوشيميايي نشان مي‌دهد كه ماگماهاي بازالتي ايجاد شده در بازه زماني اردوويسين-دونين داراي ماهيت انتقالي تا آلكالن است و از يك ستون گوشته‌اي غني‌شده درحال صعود در يك جايگاه كششي كافت درون قاره‌اي برخاسته‌اند. ماهيت و جايگاه زمين‌ساختي اين ماگماتيسم بازالتي طي پاليوزوييك زيرين-مياني بيانگر تداوم حركات كششي طولاني مدت مرتبط با مراحل آغازين كافت‌زايي پاليوتتيس در شمال ايران است.

One of the characteristics of the Ordovician to the Devonian rock units in the north of Shahrood is the presence of high volumes of igneous rocks with basaltic composition as dyke and sill. The greatest volume of these rocks are widespread in Soltan Meydan Basaltic Complex with a thickness of about 1000 m as numerous basaltic lava flows, basaltic agglomerates, tuffs and some sedimentary intercalations which have been formed during the upper Ordovician to the early late Silurian. Active extensional tectonic prevailing on the area and violent detaching in continental lithosphere in this interval time led to sudden decompression on the rising mantle plumes, providing conditions for extensive partial melting and generation of high volumes of basaltic magma. Geochemical evidences show that the produced magmas have transitional to alkaline nature and generated from a rising enriched mantle plume source in an extensional intracontinental rift setting. The nature and tectonic setting of this basaltic magmatism during the lower-middle Paleozoic indicate continuation of long lived extensional movements related to the earlier stages of Paleotethys rifting in the north of Iran.