وجود منبسط؛ در انديشه سيدحيدر آملي و صدرالمتالهين

Wujud-e Munbasit in viewpoints of Sayyid Haydar Amuli and Mulla Sadra

مبحث وجود منبسط از فروع و لوازم پذيرش ديدگاه وحدت شخصي وجود، و نيز قاعده فلسفي «الواحد» است. سيدحيدر آملي، مسيله پيدايش كثير از واحد را بر اساس وجود منبسط تبيين مي‌كند. از نظر ايشان، اولين صادر وجود عام و منبسط است كه جامع تمام مراتب عوالم امكاني است و به نحو جمعي بر همه مراتب امكاني احاطه دارد. ملاصدرا نيز ضمن ترسيم مراحل سه‌گانه وجود، صادر اول را وجود منبسط مي‌داند كه در سايه آن تكثر واقعي ممكن‌ها را تبيين مي‌كند، و زمينه برخورداري ممكن‌ها از تحقق خارجي را فراهم مي‌سازد. ايشان بر مبناي اصالت وجود و تشكيكي بودن وجود، و نيز با به‌كار گرفتن ايده اضافه اشراقي، حقيقت معلول را جلوه و شاني از شيون علت دانسته كه به مثابه وجود منبسط در كل عالَم سريان يافته است. ايشان بر اساس ايده وجود منبسط، مسيله رابطه كثرت‌ها با واحد را نيز تبيين مي‌كند. تفاوت عمده اين دو انديشمند در اين است كه صدرالمتالهين به جهت برخورداري از مباني فلسفي اصالت وجود و ذو مراتب بودن وجود، نوعي سريان سلسله‌مراتبي را براي وجود منبسط قايل شده است، اما اين امر در نگرش سيدحيدر آملي، به جهت فقدان مبناي تشكيكِ وجود ديده نمي‌شود.

One of the consequences of accepting personal unity of existence as well as the philosophical rule of “al-wahid” is Wujud-e Munbasit (the extended existence). Sayyid Haydar Amuli explains origination of multiplicity from the One on the basis of Wujud-e Munbasit. According to him the first emanation from Being is universal and extended and contains all degrees of contingent world. By depicting of three degrees of existence, Mulla Sadra says that the first emanation is the extended existence and, in its light, he explains the real multiplicity of contingent things and the way in which they may be externally realized. Based on the principality of existence and its gradation and employing the idea of Illuminationistic relation, he considers the essence of effect as a manifestation of the cause. On the basis of the idea of the extended existence, he explains relation between multiplicity and the One as well. The main difference between the two lies in the fact that Mulla Sadra, by employing of philosophical foundations such as principality of existence and its gradation, has considered some sort of hierarchical penetration for the extended existence; this cannot be, however, seen in Sayyid Haydar Amuli’s ideas, since he does not found his points on gradation of existence.