بررسي تطبيقي و تحليلي تاويل هاي عرفاني نجما الدين رازي و نظام نيشابوري

Mystical taʹʹvilat of Najm aldin Razi and NazzamNishaburi: Comparetive and analytic study

عرفا و صوفيه به تاويل و باطن قرآن توجه بسيار كرده‌اند. از اين رهگذر، برداشت‌هاي ويژه‌اي از آيات قرآن دارند و مباني نظري و سيروسلوك عرفاني خود را با آن سنجيده‏اند. ازجمله، نظّام نيشابوري -اديب و عارف سده هشتم يا نهم قمري- در غرايب‌القرآن و رغايب‌الفرقان آياتي از قرآن را، پس از تفسير، تاويل كرده است؛ گرچه در اين كتاب، او از مباني اعتقادي و روش «تاويلات نجميه» اثر پذيرفته كه نجم‏الدين رازي نگاشته است، عارف نامي سده هفتم كه به دايه شهرت داشت. نيشابوري خود نيز به اين اثرپذيري اشاره مي‏كند و مي‏گويد تاويل‏هايي را از ميان گفته‏هاي رازي انتخاب كرده است كه به امكان «جمع» نزديك‏تر باشد، تاويل‏هايي كه در آن جنبه‌هاي ظاهري و باطني آيات قران، هر دو، در نظر گرفته شده‌است. او نوشته‏هاي رازي را با روش‏هاي گوناگون تلخيص مي‌كرد، تغييرات ادبي يا محتوايي در آن مي‏داد و گاه، مطالبي را بدان مي‏افزود. وي آياتي را از ديدگاه خود تاويل كرده است، اما حتي اين تفسيرهاي مستقل هم در چارچوب مباني و روش تاويلي عارفاني مانند نجم‌الدين رازي قابل ارزيابي است. نيشابوري با ادبيات عرب به‏خوبي آشنا بود و ذوق عرفاني بسياري داشت. بدين‏ترتيب، بررسي تطبيقي تاويل در آثار اين دو دانشور مي‏تواند نگرشي تازه به گفته‏هاي آنان به وجود آورد؛ در اين مقاله، با روشي توصيفي وتحليلي، اين تاويل‏ها را بررسي كرده‏ايم.

Mystics and Sufis have considered the taʹvil of the Quran more than others. They have had special understanding of Quranic verses and have compared their belief and behavior with it. Nazzam Nishaburi, scholar of eight or nine century in "Gharaʹib al-Quran wa Raghaʹib al-Furqan" presents his taʹvalat that takes effect from Najm aldin Raziʹs "Taʹvilat Najmiyah". He acknowledges this derivation from "Razi" and attempts to choose taʹvils that in which outer and inner aspects of Quran have been considered. According to Nishaburiʹs proficiency in Arabic literature and his theosophical property, we try to compare and analysis this taʹvilat of two scholars. Nishaburi precises Raziʹs themes and in cases changes content and literature of them or adds mystical theme to them. In some cases Nishaburi states independently taʹvil of Quran that is comparable with principles and methods of mystical interpretation of Razi.