اهميت رفتار بهداشتي كلني هاي زنبور عسل در مقاومت به كنه ي واروآ

زندگي اجتماعي درون كلني ها همراه با محيط لانه نسبتاً ثابت كه در آن هزاران فرد در كنار يكديگر در تعامل هستند و حضور منابع ذخيره‌اي شهد و گرده، زنبوران عسل را اهدافي جذاب براي عوامل بيماري‌زا و انگل‌ها قرار داده است (11). زنبوران عسل دنيا با انواع بيماري هاي انگلي و بيماري زايي دست به گريبان هستند. از عوامل بيماري زاي زنبور عسل، ويروس‌ها، باكتري‌ها، قارچ‌ها، پروتوزيرها و ريكتسياها مي‌باشند كه در اين ميان مي‌توان به بيماري‌هاي لوك ‌آمريكايي ، لوك اروپايي ، لاروگچي ، فلجي حاد و مزمن و نوزما اشاره نمود كه سالانه خسارات جبران ناپذيري را به اين حرفه وارد مي‌كنند. از خطرناك ترين آفات زنبور عسل مي‌توان به كنه ‌ها اشاره كرد. تا كنون بيش از 150 گونه كنه در ارتباط با زنبور عسل شناسايي شده است. كنه واروآ جدي‌ترين خطر براي زنبوران عسل به خصوص نژاد اروپايي زنبور عسل معمولي است كه گسترش جهاني دارد. اين كنه ابتدا از طريق زنبوران هندي به نقاط مختلف آسيا و سپس اروپا وارد شده و در حال حاضر در سراسر جهان انتشار يافته است (1). در زنبوران عسل معمولي، كنه ي واروآ هم بر روي نوزادان كارگر و نر وهم زنبوران بالغ فعاليت دارد و خسارات اقتصادي زيادي را براي پرورش دهندگان اين گونه به علت تغذيه از همولنف زنبوران نوزاد و بالغ، انتقال عوامل بيماري‌زاي ويروسي، ضعيف شدن و نابودي كلني به همراه داشته است (2و4). مهاجرت هاي كنترل نشده ي زنبوران توسط انسان منجر به گسترش كنه ي واروآ به سراسر جهان شده به طوري كه در سال هاي اخير به اوج خود رسيده است تا جايي كه مي‌توان آن را خطر جدي براي صنعت زنبورداري در قرن حاضر به حساب آورد. آلودگي زياد به كنه ي واروآ باعث كاهش شديد جمعيت كلني، كاهش توليد عسل، كاهش موفقيت توليد مثلي ملكه و تنوع جمعيت‌هاي زنبور عسل و كاهش تعداد زنبوران نر شده است. برخي كلني‌هاي زنبور عسل كمتر تحت تاثير كنه قرار مي‌گيرند ولي بعضي با وجود جمعيت بالاي كارگران از بين مي‌روند. ساماتار و همكاران (1998) مرگ و مير زنبوران به علت هجوم كنه ي واروآ در كلني هاي درمان نشده را نزديك به 100 درصد بيان نمودند (33). بنابر گزارش سانفورد (1996) كلني هاي زنبور عسل مديريت شده‌اي كه در فصل زمستان در اثر الودگي به كنه-ي واروآ از بين رفته‌اند، 13 ميليون كلني در سراسر جهان تخمين زده شده است كه معادل يك چهارم جمعيت تجاري زنبور عسل است ( به نقل از 39). بنا بر گزارش بال (1994)، بال و آلن (1988) تغذيه كنه از همولنف زنبور به عنوان يك ناقل آلودگي ويروسي است كه باعث خسارت شديد به كلني هاي زنبور در سطح گسترده‌اي از جهان شده است (7 و8). اخيراً كنه ي واروآ به عارضه ي ناپايداري كلني (CCD) به عنوان يك وكتور بيماري در سطح گسترده نسبت داده شده است كه باعث ناپديد شدن و از دست دادن سريع جمعيت زنبوران كارگر بالغ مي شود (3 و41). در مديريت صحيح و اقتصادي، كاهش هزينه‌ها و افزايش توليد، نقش مهم و بسزايي ايفا مي‌كند كه بخش عمده‌اي از آنرا كنترل آفات و بيماري‌ها تشكيل مي‌دهد. قبل از اقدام به مبارزه با آفات بايد به تشخيص دقيق آفات از نظر سيكل زندگي، عادات و رفتار، بررسي نقش آن در اكوسيستم و تخمين انبوهي جمعيت آفت، ، نوع و ميزان خسارت و بررسي سطح زيان اقتصادي آن توجه نمود اخيرا روش هاي جديدي براي كنترل آفات كشاورزي در حال اجرا است كه بنام مديريت تلفيقي آفات يا كنترل تلفيقي شناخته مي شود. مديريت تلفيقي آفات يك راهبرد مبتني بر اساس اكولوژيكي كنترل آفات مي باشد كه بيشتر بر كنترل طبيعي استوار است. در اين روش در صورت ضرورت از سموم شيميايي استفاده خواهد شد. لذا در راستاي كنترل و مبارزه با آفات، شكارچيان و بيماري هاي زنبور عسل توصيه مي شود تا از طريق غير شيميايي از جمله كنترل فيزيكي و تهيه توده هاي مقاوم زنبور عسل به انگل ها و پاتوژن ها استفاده شود (1). يكي از مهمترين مكانيسم هاي دفاعي زنبور عسل در برابرآفات و بيماري ها كه در برنامه هاي اصلاح نژاد زنبور عسل مورد توجه قرار گرفته، رفتار بهداشتي مي باشد. اين رفتار توسط زنبوران كارگر كلني جهت دفاع در برابر انواع بيماري‌هاي نوزادان نظير لوك آمريكايي، لارو گچي و كنه ي واروآ انجام مي‌گيرد. رفتار بهداشتي شامل تشخيص نوزاد مرده، آلوده و يا غير طبيعي درون سلول و به دنبال آن درپوش برداري و تخليه ي نوزاد مي‌باشد (9، 15 و28) .كلني هايي كه بيش از 95 درصد نوزاد مرده، آلوده يا غير طبيعي را در كمتر از 48 ساعت از كندو حذف نمايند، كلني‌هاي بسيار بهداشتي محسوب مي‌شوند (6 و 28). رفتار بهداشتي پاسخ ويژه ي زنبور عسل به منظور نظافت كلني از لاروهاي آلوده و بيمار است و الزاماً هر كلني كه چنين خصوصيتي داشته باشد يك كلني مقاوم به بيماري و انگل نخواهد بود (34). نبايد تصوركرد زنبوران عسلي كه براي رفتار بهداشتي اصلاح مي‌شوند ديگر نياز به دارو ندارند. اما در اين زنبوران نياز كمتري به مصرف داروهاي شيميايي جهت درمان انواع بيماري ها وجود دارد و هر گونه كاهش در مصرف انواع سموم و داروهاي شيميايي در كلني ها منجر به كاهش خطر آلودگي در عسل و ساير فرآورده‌هاي كندو و كاهش هزينه‌هاي توليد براي زنبورداري تجاري مي‌گردد (36). رفتار بهداشتي براي اولين بار توسط پارك و همكاران (1937) به عنوان مكانيسمي براي كنترل بيماري لوك آمريكايي (AFB) مورد توجه قرار گرفت (به نقل از 44). اصطلاح رفتار بهداشتي را اولين بار روتن بوهلر در سال 1956 براي توانايي درپوش برداري و حذف نوزادان آلوده از كندوتوسط زنبوران كارگر بكار برد. روتن بوهلر در سال 1964 يك مجموعه شش قسمتي از مقالات در خصوص ژنتيك رفتارهاي بهداشتي در زنبوران عسل منتشر كرد و نشان داد كه اين رفتار يك صفت مغلوب است كه توسط دو ژن مستقل مغلوب كنترل مي‌شود (به نقل از 44) . كرين و همكاران (2002) گزارش كردند كه اساس ژنتيكي رفتارهاي بهداشتي بسيار پيچيده است و ژن‌هاي زيادي در بروز اين صفت نقش دارند (19). استانميروويك و پجوويك (2002) نشان دادند كه بروز رفتارهاي بهداشتي نمي‌تواند توسط چند جايگاه محدود توصيف شود، بلكه به صورت پلي ژنيك كنترل مي‌گردد (38).