اتنوفارماكولوژي گياهان دارويي بندر گناوه

Ethnopharmacology of Medicinal Plants in Genaveh Port

زمينه: اتنوفارماكولوژي ابزاري است نيرومند كه با ايجاد فرصت براي همكاري ميان رشته‌اي و چند رشته‌اي و نيز كسب اطلاعات بسيار با ارزش در مورد گياهان دارويي به كاربرد شده در فرهنگ‌هاي گوناگون، زمينه را جهت كشف داروهاي جديد فراهم مي‌سازد. هدف از اين پژوهش شناخت گياهان دارويي بوده است كه در منطقه بندر گناوه بوشهر در شمال خليج‌فارس، كاربرد سنتي دارند. مواد و روش‌ها: كاربردهاي گياهان دارويي از 30 نفر آگاه بومي منطقه بندر گناوه به‌صورت مصاحبه‌ي حضوري گردآوري شده و شاخص‌هاي فراواني نسبي (Relative Frequency of Citation) و شاخص اهميت فرهنگي (Cultural Importance Index) براي هر گياه دارويي منطقه بندر گناوه نيز محاسبه گرديد. يافته‌ها: به‌طور كلي 93 گونه گياه دارويي در منطقه بندر گناوه استان بوشهر مربوط به 55 خانواده شناسايي گرديد. گياهان اسفرزه (Plantago psyllium)، هلپه (Teucrium polium)، اسپند (Peganum harmala)، خاك شير (Descuraninia sophia)، كاسني (Cichorium intybus)، سربرنجاسف (Achillea eriophora DC)، بابونه (Matricarria charmomilla) و هندوانه ابوجهل (Citrolus colocynthis) بالاترين شاخص اهميت فرهنگي را در منطقه داشتند. گياهان اسفرزه (Plantago psyllium)، خاك شير (Descuraninia sophia) و آويشن (Zataria multiflora) نيز بالاترين شاخص فراواني نسبي را از خود نشان دادند. شايع‌ترين كاربرد دارويي گياهان به‌ترتيب براي بيماري‌هاي گوارشي، زنان و زايمان، بيماري‌هاي تنفسي، عفوني، مزاج گرم و بيماري‌هاي متابوليك به‌دست آمد. افزون به كاربرد اين گياهان در درمان بيماري‌ها كه در طب قديم ايران نيز وجود داشته است، مردم بندر گناوه به صورت ويژه از گياه بنگو (اسفرزه) براي درمان آبسه و دمل‌هاي چركي، سينه درد و بيماري‌هاي پوستي، هلپه براي قندخون و شستشو و ضدعفوني كردن زخم، اسپند براي عفونت‌هاي رحمي و كرامپ‌هاي شكمي، خاك شير براي درمان امراض قلبي و گرمازدگي، كاسني براي گرمازدگي و تصفيه كبد، سربرنجاسف براي درمان رفلاكس، قندخون و ترميم زخم، بابونه براي تشنج، دردهاي قاعدگي، هندوانه ابوجهل براي هموروييد، قند خون و روماتيسم و آويشن جهت آرام‌بخشي، درمان دردهاي شكمي و بيماري‌هاي تنفسي استفاده مي‌كنند. نتيجه‌گيري: تنوع گسترده‌اي از گياهان دارويي در منطقه بندر گناوه وجود دارد كه هر چند همان كاربردهاي درماني كه در طب سنتي ايران رايج است از آن‌ها انجام مي‌شود ولي مردم گناوه شماري از گياهان را براي درمان بيماري‌هايي به‌كار مي‌برند كه ويژه اين منطقه است و پژوهش پيرامون اين گياهان دارويي مي‌تواند آغازگر راهي براي كشف داروهاي جديد در عرصه درمان باشد.

Background: Ethnopharmacology has been seen as a multidisciplinatary approach for novel drug discovery by providing valuable data about medicinal plants in different cultures. The aim of this ethnopharmacological study was to identify medicinal plants of the Genaveh port in the North of Persian Gulf. Material and Methods: The medical uses of medicinal plants were gathered from 30 local informants by face to face interview. The relative frequency of citation (FRC) and cultural importance (CI) indices were calculated. Results: A total of 93 medicinal plants belonging to 55 families were identified. Plantago psyllium, Teucrium polium, Peganum harmala, Descuraninia sophia, Cichorium intybus, Achillea erophora DC, Matricarria charmomilla and Citrolus colocynthis had the highest cultural importance indices. Plantago psyllium, Descuraninia sophia and Zataria multiflora had the highest FRC indices. The highest medical uses were for gastrointestinal diseases, gynocological diseases, respiratory disorders, infectious diseases, nature of cool and metabolic disorders, respectively. In addition to the use of these plants to treat diseases as in Iran’s traditional medicine, people in the Genaveh port particularly use Plantago psyllium for drainage of infective boils and abscesses, cough, skin diseases, Teucrium polium for diabetes mellitus, wound washing and sterilizing, Peganum harmala for uterus infections and abdominal cramps, Descuraninia sophia for heart diseases and heatstroke, Cichorium intybus for heatstroke and liver diseases, Achillea eriophora DC for reflex, diabetes mellitus and wound healing, Matricarria charmomilla for seizure and dysmenorrhea, Citrolus colocynthis for hemorrhoid, diabetes mellitus and rheumatism and Zataria multiflora for sedation, abdominal pain and respiratory diseases. Conclusion: There is a vast variety of medicinal plants in Genaveh port. Although most of therapeutic applications of these plants in the Genaveh port are the same as Iran’s traditional medicine, but the people of this region use some of these plants for some diseases which are unique for this area. Thus, investigation about these plants should be initiated to discover novel drugs for clinical applications.