بررسي معرفت در حديقه الحقيقه سنايي

A Study of Episteme in Sanai’s Hadiqat ul-Haqiqah

آميختگي انديشه هاي عرفاني با ذوق شعري، اگرچه در سده چهارم هجري با رباعيات ابوسعيد ابي الخير آغاز شد، اما سنايي نخستين شاعري است كه بسياري از شعرهايش جز در قلمرو عرفان قابل شرح و تفسير نيست؛ يعني هدف و قصد گوينده آن‌ها بيان مضامين عرفاني است. وي جهان بيني تصوف را در آثار خويش شكل بخشيده و در اين زمينه چنان برجستگي پيدا كرده كه حديقه او را مي توان دايره‌المعارف عرفان و تصوف ناميد؛ زيرا شامل مواعظ و روايات و امثال و حكايات بسيار در زمينه هاي گوناگون عرفاني است. يكي از مباحث عمده اين كتابِ معنوي، معرفت حق است. در نظر صوفيان مراد از معرفت، همان شناخت خداوند است. در عرفان، حقيقت، يكي بيش نيست كه حق‌تعالي است، از‌اين‌رو معرفت حقيقي، معرفت به خداوند است و اين معرفت، يا به افعال يا به صفات يا به ذاتِ خداوند تعلق مي گيرد. به باور آنان، معرفت معنايي نوراني است كه تعبير از آن قابل تصور نيست و در هنگام ضرورت جز با الفاظ متشابه و استعاري، قابل بيان نيست و نمي توان آن را در مدرسه تعليم داد. معرفت از نزد خدا بر قلب عارف افاضه مي شود. در اين پژوهش، ديدگاه‌هاي حكيم سنايي درباره معرفت در حديقه تبيين شده است؛ اثري كه در دوران پختگي معنوي شاعر سروده شده و جامع نظريات عرفاني او در اين زمينه است.

Although the intermingling of mystical ideas with poetic verve began in fourth century hegira with the quadrants of Abu Saeed abi-al-Khair, Sanai is the first poet whose poems are not explainable and interpretable except in the domain of mysticism. In other words, the objective and purpose of the poet in his works is to express mystical themes. He has given shape to mystical worldview in his works and has reached such a perfection in this field that his Hadiqah can be considered an encyclopedia of mysticism and Gnosticism, because it contains numerous admonishments, traditions, examples and anecdotes in different mystical fields. One of the main subjects of this spiritual book is knowledge of the Absolute Truth (God). In the viewpoint of the mystics knowledge is the very understanding of God. In mysticism, Truth is only One, that is, the Almighty God. Hence, true knowledge is knowledge of God and this knowledge is related to the acts, attributes or the quiddity of God. The mystics maintain that knowledge is an illuminated meaning whose interpretation is not conceivable and at the time of necessity it cannot be expressed except through similar words or allegories and cannot be taught. The heart of the mystic is blessed with the knowledge God. The present research is an attempt to study the viewpoints of Sanai about knowledge in his Hadiqah, which was composed during the time of maturity of the poet and contains all his mystical viewpoints.