بررسي مولفه‌هاي دين عامه در جنبش سياه‌جامگان خراسان

Survey on the Public Religion’s Elements in the Movement of Black Garments

براساس الگوي جامعه‌شناسي دين عامه، كه از تحقيقات جامعه‌شناسي ديني ماكس وبر ريشه مي‌گيرد، مولفه‌هايي همانند عقايد التقاطي، اولويت دين زندگي شده بر دين توصيه شده، اسطوره‌گرايي و اعتقاد به منجي زميني را در باورهاي توده‌هاي مردم مي‌توان جستجو كرد. در يك تحليل تاريخي ـ جامعه‌شناختي، نمود اين مولفه‌هاي ديني در افكار مذهبي توده‌هاي مردم، يعني عنصر اصلي جنبش سياه جامگان، بيش از اين‌كه ناشي از نوع دينِ لايه‌هاي پايين جامعه‌ي ايران آن عصر باشد، نشات يافته از شرايط سياسي ـ اجتماعي آن عصر است، كه با آغاز هجوم عرب و برخورد دو فرهنگ، دو نژاد و دو دين (نسبتاً مشابه) دوره گذاري را ايجاد كرد كه سبب تغييرات اجتماعي پردامنه‌اي شد. اگر نهضت شعوبيه را در دو قالب كلي تند (نظامي) و ملايم (سياسي ـ فرهنگي) قرار دهيم، مبارزات اقشار پايين جامعه در دوره‌ي مورد نظر را مي‌توان در جبهه‌ي شعوبيه‌ي تند قرار داد و كنش آن‌ها، نه از سر دلتنگي براي ساسانيان و دفاع از هويت ايراني، بلكه نوعي مبارزه منفي در برابر حاملان غير راستين دين اسلام بود. در واقع، بيرق‌داران مبارزات اجتماعي، اقتصادي، آموزه‌هاي مزدك را در دين اسلام جستجو مي‌كردند، و در تعبيري جديد مي‌توان چنين پنداشت كه آموزه‌هاي دين مبين اسلام، خود بزرگ‌ترين موجد اين جنبش‌ها بود.

Based on the pattern of public religions sociology, which its stems are in Max Weber’s studies in public religions, it could be found the elements such as eclectic ideas, the priority of the faith that has been applied in the context of the life than the faith that has been recommended, mythicism and the believing in earthy saviour between beliefs of the masses. Through an historical - sociological analysis it could be shown that the appearance of these religious elements in the religious ideas of the masses, as the main part of the movement of Black Garments, more than being an outcome of the type of the religion of the lower strata of the Iranian society of that time, it has been stemmed in the political - sociological situation of that era, which made a transient period by the beginning of Arab invasion and the collide of two cultures, to races and two religions, that it caused a widespread social change. If we split the Shuʹubiyyah movement into two general form, radical (military) and moderate (political - cultural), then the struggles of the society’s lower strata in that period could be categorized in the radical branch of Shuʹubiyyah. It should be noted that from the authors view, those peoples’ activities were not emerged from their sympathy to Sassanid and their tendency to protect Iranian identity, but it was a negative campaign against the fake carriers of the Islamic faith. In fact, the ensigns of those social - economic struggles were searching the Mazdak teachings inside Islamic faith and in a new interpretation it could be assumed that the teachings of Islam, itself was the greatest cause of those movements.