بررسي دلايل ناكامي محمدشاه قاجار در اعاده حاكميت ايران بر شهر هرات (1255- 1251 ه/ 1839-1835م)

An investigation of the reasons for Mohammad Shah Qajar`s defeat in returning the sovereignty of Iran to Herat (1835 – 1839)

سرپيچي كامران ميرزا حاكم هرات از انجام تعهد اتي چون پرداخت خراج ساليانه، تهاجم به خراسان و تلاش براي تصرف سيستان، از جمله عواملي بود كه محمد شاه را واداشت تا با لشكركشي به هرات، هم كامران ميرزا را تنبيه كند و هم اين شهر را كه وي در زمان حيات پدر تا چند قدمي فتح آن پيش رفته بود، مفتوح نمايد. در اين زمان از يك سو دولت روسيه تلاش مي كرد تا شاه قاجار را براي حمله به هرات تحريك و تشجيع نمايد و در صورت فتح آن، نفوذ خود را در آسياي ميانه و افغانستان گسترش دهد. از ديگر سوي دولت انگلستان نيز برآن بود تا شاه قاجار را از لشكركشي به هرات باز دارد و از هرات به عنوان سدي در مقابل حملات احتمالي ايران و روسيه به هندوستان استفاده كند. سرانجام در حالي كه لشكركشي محمد شاه به هرات مي رفت تا منتج به فتح اين شهر شود، تهديدات مك نيل و حمله ناوگان انگلستان به جزيره خارك و جنوب ايران سبب شد تا شاه قاجار بدون نيل به مقاصد خود مجبور به ترك محاصره هرات شود. نگارنده بر آن است تا با رويكردي توصيفي- تحليلي ضمن بيان علل لشكركشي محمدشاه به هرات و نتايج حاصل از آن، به اين سوال پاسخ دهد كه چه عواملي سبب شد تا شاه قاجار در اعاده كردن حاكميت ايران بر اين شهر ناكام بماند؟

The ruler of Herat`s refusal to do fulfill his obligations such as paying the annual tribute, attacking Khorasan trying to occupy Sistan were among the factors that made Mohammad Shah campaign in Herat to not only punish Kamran Mirza but also conquer this city that was once about to be opened by him during his father`s life. At that time, from one side, Russia was trying to encourage the Qajar king to attack Herat and occupy it in order to extend its penetration to Central Asia and Afghanistan. Furthermore, from the other side, Britain was to prevent Mohammad Shah from campaigning in Herat and took advantage of the city as an obstacle against probable attacks of Iran and Russia to India. Finally, while the army of Mohammad Shah was going toward Herat to capture the city, the menaces of Macnille and the navy of Britain to Khark Island and the South of Iran forced the Qajar king to end the siege of Herat without fulfilling his goals. The author, through a descriptive-analytical approach, aims not only at mentioning the reasons for and results of Mohammad Shah`s campaign in Herat but also at figuring out the reasons of his defeat in returning the sovereignty of Iran to the city.