بررسي تطبيقي عنصر فضا در منظومه هاي ليلي و مجنون نظامي گنجوي و مكتبي شيرازي

A Comparative Analysis of the Element of Atmosphere in the verses of Leili and Majnoun by Nizami and Maktabi Shirazi

عنصر فضا در داستان از جمله عوامل موثر بر خواننده است كه حس نشاط، اندوه، هيجان، هراس و عشق يا نفرت را ممكن است ايجاد كند؛ ازسويي فضا رابطه اي تنگاتنگ با ديگر عناصر داستان همچون شخصيت، گفتگو، لحن، طرح يا پيرنگ و... دارد؛ به طوري كه تقريبا تمامي عناصر داستان در شكل گيري فضاي اثر نقشي اساسي دارند. از ميان داستان هاي عاشقانه كه فضاي اندوه در آن نمود بسيار بارزي دارد، منظومه ليلي و مجنون نظامي است كه از جمله آثار موفق در ادب پارسي به شمار مي رود و نظيره هاي فراوان آن دليل محكمي بر صدق اين مدعاست. در ميان اين الهام گيري ها، منظومه ي ليلي و مجنون مكتبي شيرازي (تاليف 895) يكي از بهترين و زيباترين اين نظيره ها محسوب مي-گردد؛ به واقع از مهم ترين علل قرار گرفتن اين روايت، جزو سه تقليد برتر (روايت اميرخسرو دهلوي، جامي و مكتبي شيرازي) سادگي و زيبايي آن و ايجاد صحنه ها و فضاهاي جديد توسط سراينده است. فضاهاي تازه اي كه در افزوني جذابيت هاي روايت او بسيار نقش آفرين بوده اند. اين مقاله با استفاده از شيوه ي تطبيقي، در صدد دستيابي به ميزان و نوع فضا هاي حاكم بر روايت نظامي و مكتبي بوده و بررسي هاي صورت گرفته در دو منظومه، بيانگر غلبه ي فضاي غم و اندوه در دو روايت است.

The element of atmosphere in a story is one of the effective factors affecting readers and causes exciting, sadness, fear, love or hate. Atmosphere also has a close relationship with other elements of story such as personality, dialogue, tone, plot, etc. so that all of story elements, have an important role in making such an atmosphere. One of the romance stories in which sad atmosphere expressed effectively, is Nezamisʹ Leili and Majnoun. This work is an outstanding story in persian literature and using a lot of similar atmosphere in other works of literature is a best approval of the statement. Among those who have been inspired by Nizamiʹs Leili and Majnoun is Maktabi Shirazi. His Leili and Majnoun (895) is one of the best and most beautiful likes of Nizamiʹs. In fact one of the most important reasons of this bookʹs grandear and beauty is that it contains exciting scenes and new atmospheres; that enhance the attraction of the narration. This paper, aims to get familiar with the element of atmosphere in Nezami and Maktabiʹs works and the question how it is used to represent sadness and grief by using a comparative method.