مقايسه‌ي داستان شطرنج و نرد در شاهنامه با رساله‌ي چترنگ نامگ

A Comparison of the Story of Chess and Backgammon in Shahnameh and Chatrangnamag

نامه‌ي‌ نامور استاد توس پهنه‌ي دلاوري‌ها، خردگرايي‌ها و دانايي‌هاست. در دنياي شاهنامه؛ بلكه برتري در دانش وسخن‌داني و نيز خردمندي ودانايي هم لازمه‌ي قهرماني است.داستان ورود شطرنج به ايران وگشودن راز اين بازي و پي‌بردن به آيين آن واختراع نرد توسّط بزرگمهر حكيم يكي از نمونه‌هاي اين دانايي است.آن‌چنان‌كه مسلّم است، فردوسي براي آفرينش نامه‌ي باستان، منابع و آبش‌خورهايي چون: خداينامه‌ها، كارنامه‌ها، روايات ديني، متون پهلوي و اوستا را در اختيار داشته و طبعاً خلق داستان‌هاي شاهنامه تحت تاثير اين منابع بوده است.يكي از آن‌ها،داستان پيدايش بازي شطرنج در ايران است. وجوه اشتراك ميان دو متن بيان‌گر آن است كه فردوسي در سرودن آن بدون ترديد به متن پهلوي چترنگ نامگ(ماديگان چترنگ) يا ترجمه‌ي آن نظر داشته است. با اين همه، وجوه اختلاف وافتراق فراواني وجود دارد كه نشان مي‌دهد استاد توس مآخذ ديگري نيز براي آفرينش اين داستان در اختيار داشته است.

In the world of Shahnameh, one requirement to be a hero is to be wise, knowledgeable, and eloquent. One instance of this wisdom is the entry of chess into Iran, the discovery of its rules and rituals, and the invention of backgammon by Bozorgmehr. It is well-known that Ferdowsi benefitted from previous works in creating stories; one example is the story of chess in Iran. Common features among the two indicate that undoubtedly Ferdowsi had access to the Pahlavi version of Chatrangnamag or its translation. However, there are many different features which show that Ferdowsi had other sources to use in creating this story.