نقش علا الدّين محمّد در زندگي مولانا و بازتاب پوشيده آن در مثنوي

The Role of Alaʹʹeddin Mohammad in Rumiʹʹs Life and Its Hidden Reflection in Mathnavi

علا الدّين محمّد، فرزند بزرگ مولانا، بر خلاف برادر خود، سلطان ولد كه با پدر همدلي و هم‌آوايي داشت و زير نظر او مراحل سير و سلوك معنوي را پيمود، از همان آغاز راهي ديگر در پيش گرفت و با قرار گرفتن در اردوي مخالفان، به‌ويژه در برخورد با شمس تبريزي تا جايي كه توانست با پدر و معشوق روحاني او دشمني ورزيد. حتّي گفته مي‌شود در قتل احتمالي شمس نيز از جمله سرغوغاييان بود. حقيقت در اين باب هر چه باشد، يك چيز مسلّم است و آن اينكه اين فرزند در زندگي مولانا نقش مثبتي ايفا نكرد و بعد از مولانا نيز فرزندان و نوادگان او يكسره از سلسله احفاد و اولاد نَسَبي مولانا كنار گذاشته شدند. بديهي است مخالفت‌سرايي علا الدّين با مولوي و شمس تبريزي، بر مولانا بسيار گران آمد، به گونه‌اي كه رفتار اين فرزند دلهره‌اي توان‌فرسا در روح و روان مولانا ايجاد كرد و از ترس اينكه اسرار خانوادگي بيش از اندازه برملا نشود و موجب خدشه‌دار شدن شان و اعتبار معنوي و علمي مولانا را فراهم نسازد، به احتمال فراوان بسياري از اين دلنگراني‌ها را مولانا در خود سركوب كرده بود. طبيعي است اين عقده‌هاي فروخفته در روايت‌هاي روياگون مثنوي از نهاد ناخودآگاه مولانا به صورت رمزي و پوشيده خود را نشان داده است و برعكس سلطان ولد كه جاي پايي از او را در روايت‌هاي مثنوي نمي‌بينيم، اثرات منفي رفتار و كردار علا الدّين محمّد در بخش‌هايي از اين متن بازتاب داشته است. در اين پژوهش، ضمن مراجعه به اسناد تاريخي و متون منثور مولانا از جمله مكتوبات كه حاوي اطّلاعات بسيار ارزشمندي است، تصوير پوشيده علا الدّين و نحوه نگرش مولانا به اين فرزند «عاق شده» بررسي خواهد شد.

In contrast to his brother, Sultan Valad, who was similar to his father in terms of both acts and words and passed the stages of spiritual journey under his supervision, Alaʹeddin Mohammad, the eldest son of Rumi, took a different path from the very beginning. He joined the opposition camp, and encountered with Shams Tabrizi, such that he began to be the enemy of his father and his spiritual lover. It is even said that he was among the suspects of the possible murder of Shams. No matter what the truth is, one thing is certain, and that is the son did not play any positive role in the fatherʹs life, and after Rumi, his children and grandchildren were all expelled from the Ahfad dynasty and Rumiʹs relative descendants. It is obvious that the opposition chorus by Alaʹeddin against Molavi and Shams Tabrizi cost Rumi heavily, so that the behavior of the son created such a frustrating anxiety in the mind and heart of Rumi. Fearing that too many family secrets would not be revealed, which would stain the prestige and the scientific and spiritual credit of Rumi, he very probably suppressed many of these anxieties. Naturally, these suppressed complexes are revealed in a secret and hidden form from the unconscious of Rumi in his imaginary narrations of Masnavi. While we cannot see a trace of Sultan Valad in these narrations, the negative impacts of the behavior of Alaʹeddin Mohammad are reflected in some parts of the text. This study refers to the historical documents and the prose texts of Rumi, including Maktubat that has highly valuable information, and explores the hidden image of Alaʹeddin and the way Rumi viewed this "disowned" son.