توارث و تركيب‌پذيري مقاومت به زنگ زرد در تعدادي از ارقام تجاري و لاين‌هاي پيشرفته گندم نان

Inheritance and Combining Ability of ‎‎Yellow Rust Rresistance in some Bread Wheat Commercial Cultivars and Advanced Lines

زنگ زرد گندم با عامل Puccinia striifomis Westend f. sp. tritici يكي از مهم‌ترين بيماري‌هاي قارچي گندم از نظر اقتصادي در ايران و بسياري از كشورهاي جهان است. به منظور تعيين قابليت تركيب‌پذيري، عمل ژن و برآورد ساير پارامتر‌هاي ژنتيكي شش رقم و لاين پيشرفته گندم نان (پيشتاز، بهار، مغان3، MV17، SERI/KAUZ و KAUZ//KAUZ/PVZ) به همراه رقم حساس بولاني، در قالب يك طرح داي آلل 7 × 7 به صورت يك طرفه تلاقي داده شدند. ارزيابي F1 و والدين در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادقي در سه تكرار در گلخانه‌هاي بخش تحقيقات غلات موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر كرج انجام شد. روش مايه‌زني اسپور زنگ به صورت گرده‌پاشي با پودر تالك با نژاد 134E134A+ انجام شد. چهار جز مقاومت شامل دوره كمون، تيپ آلودگي، تراكم و اندازه جوش اندازه‌گيري شدند. تجزيه واريانس تركيب‌پذيري با روش گريفينگ نشان داد كه تركيب‌پذيري عمومي (GCA) و خصوصي (SCA) براي چهار صفت مورد بررسي در سطح احتمال 1% معني‌دار بود كه بيانگر نقش توام اثر‌هاي افزايشي و غير افزايشي در كنترل ژنتيكي اين صفات بود. رقم MV17 با قابليت تركيب‌پذيري عمومي بالا براي هر چهار صفت به عنوان والدي مطلوب جهت استفاده در تلاقي‌ها به منظور افزايش مقاومت به زنگ زرد شناسايي شد. بيشترين مقدار GCA بعد از MV17 در جهت ايجاد حساسيت مربوط به رقم بولاني بود. تلاقي‌هاي MV17 به ترتيب با ارقام بولاني، پيشتاز و لاين KAUZ//KAUZ/PVZ داراي بيشترين SCA (منفي) براي صفات تيپ آلودگي، تعداد جوش و اندازه جوش و بيشترين مقدار مثبت براي صفت دوره كمون در جهت افزايش مقاومت بود كه بيانگر نقش اثر غير افزايشي ژن‌ها (غالبيت و اپيستازي) در اين تلاقي بود .تجزيه گرافيكي Vr و Wr از نظر موقعيت قرار گرفتن والدين نسبت به مبداً مختصات، نشان داد كنترل اين اجزا مقاومت در برخي از ارقام به صورت مغلوب و در تعدادي ديگر از نوع غالب بود. وراثت‌پذيري عمومي و خصوصي در كليه صفات تقريبا بالا بود، بنا براين انتخاب بر اساس اين صفات در جهت افزايش مقاومت براي اين نژاد مفيد خواهد بود.

Wheat yellow rust caused Puccinia striiformis Westend f. sp. tritici is one of the most economically important diseases of wheat in Iran and wordwide. In order to determine the heritability, gene action and estimate of genetics parameters for yellow rust resistance components, six bread wheat cultivars and advance lines including Pishtaz, MV17, Moghan 3, SERI/KAUZ, KAUZ//KAUZ/PVZ as well as a susceptible cv. Bolani were crossed using half diallel 7 ? 7 design. Evaluation of F1s and parents were carried out using a randomized complete blocks design with three replications. Plants were inoculated with 134E134A+ race using talk powder. Four resistance components latent period, infection type, pustule density and size were measured. Analysis of variance for combining ability using Griffing method showed that general combining ability (GCA) and specific combining ability (SCA) for four were significant which implies the additive and non-additive effects in genetic control of these components. Among parents cv. MV17 with high GCA for all four traits was identified as suitable parent to be used in breeding programs for enhancement of resistance to yellow rust. Bolani had the highest GCA next to MV17 but for susceptibility. Crosses of MV17 with Bolani, Pishtaz, Kauz//Kauz/PVZ had higher SCA (-) for infection type, number of pustules and pustule size, and the highest SCA (+) for latent period in enhancement of resistance which implies non-additive (dominance and epitasis) gene effects in these crosses. Graphic analysis of Vr and Wr indicated that latent period, infection type, pustule size, and number of pustules were recessive in some genotypes but dominant in some others. Broad and narrow sense heritabilities for all four traits were relatively high, therefore, selection based on these traits for enhancement of resistance to this race is useful.