تحليل دگرگوني ساختار كالبدي - فضايي شهر ايراني اسلامي (مطالعه موردي: شهرسبزوار)

An Analysis of Physical -Spatial Structure Transformation of the Iranian- Islamic City (A Case study: SABZEVAR)

فرايند تحوّل، همواره تابع سازوكارها و نيروهاي خاصي است كه بررسي آن ها مي تواند منطق و الگوي فضايي شهر را در هر دوره مشخّص كند. شهرهاي ايراني ـ اسلامي در مسير تحوّل خود در يك صد سال اخير با تحوّلات عميق كالبدي و فضايي روبه رو بوده اند. يكي از عواملي كه مي تواند به عنوان معياري، در نحوه دگرگوني مدنظر قرار گيرد، تحليل ساختار كالبدي ـ فضايي شهر است. اين مقاله با هدف بررسي دگرگوني ساختار كالبدي ـ فضايي شهر سبزوار در دو دوره تاريخي (1285 و 1385 ه.ش) تدوين شده است. اين تحقيق از نوع كمّي ـ مقايسه اي است و رويكرد آن بر اساس نظريّه چيدمان فضا و اندازه گيري پارامترهاي فضايي نظير ارزش هم پيوندي، عمق، كنترل و اتصال در هر دوره است. مقاله بر اين فرضيّه استوار است كه تغييرات كالبدي در بافت هاي ارگانيك، تغييرات فضايي را به همراه دارد. بر اين اساس پارامترهاي فضايي در هر دوره تحليل و صحّت آن ارزيابي شده است. تحليل ها نشان مي دهد كه متوسط همپيوندي در اين دوره برابر 0.4946 و متوسط عمق فضايي 18.6059 است. هم چنين دو پارامتر كنترل و اتصال به ترتيب برابر با 0.9983 و 2.1661 است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي دهد كه محدوده مورد مطالعه در سال 1285 ساختاري منسجم داشت كه در آن بازار به عنوان هم پيوندترين فضاي شهر(0.7433) نقش اصلي را در نحوه توسعه و دگرگوني شهر ايفا ميكرد. امّا در سال 1385ه.ش. تخريب بازار و احداث خيابان هاي مختلف سبب افزايش ميزان هم پيوندي به 0.8715 و كاهش عمق به 12.5638 شده است. هم چنين پارامتر اتصال به 2.3759 و كنترل به 1.0239 افزايش يافته است. در اين دوره، خيابان بيهقي كه جايگزين بازار سنّتي شده با مقدار 1.216 هم پيوندترين فضاي شهر سبزوار است. نتايج نشان مي دهد كه خيابان بر خلاف بازار عامل گسستگي كالبدي و فضايي در محدوده بافت تاريخي است و عملكرد عناصر مرتبط با آن را تحت تاثير قرار داده است.

Transformation process is always subject to specific forces and mechanisms and the study of them can determine the logic and spatial patterns of the city in each period. The Iranian-Islamic cities have been facing deep physical and spatial changes in the course of their changes in recent hundred years. One of the factors which can be considered as a standard in the method of transformation is the city spatial and physical structure analysis. Aiming at studying the transformation of the spatial –physical structure SABZEVAR city in two historical periods (1907 and 2007. , this article has been compiled. This research is of the quantitative-comparative type and its approach is based on the theory of space syntax and spatial parameters measurements such as integration value, depth , control and connectivity in each period. The article is based on this theory that physical changes in organic textures is associated with spatial changes . On this basis , the spatial parameters in each period have been analyzed and their correctness have been evaluated. Analysis show that the average of mean integration in this period is equal to 0.4946 and the spatial Mean Depth is 18.6059. Also , the two parameters of control and connectivity are 0.9983 and 2.1661 respectively. The results of this research show that the area under study in 2006 had an integrated structure in which the bazaar as the most mean integrated city space (0.7433) played a main role in the development and transformation method of the city. But, in 2006, the destruction of bazaar and the construction of new streets have increased the mean integration by 0.8715 and the reduction of the Depth by 12.5638. Also the parameter of connectivity has increased to 23759 and that of the control to 10239. In this period, BEIHAGH Street which has been replaced with the traditional bazaar , with 1216 is the most integrated street in Sabzevar city space. The results show that the street , opposite to the bazaar is the factor for the physical and spatial disruption in the limit of the historical texture and it has had impacts on the performance of the elements related to it. .