تحليلي بر نقش حياط مساجد در شهرهاي اسلامي به عنوان فضاي شهري (مطالعه موردي: صحن انقلاب اسلامي، حرم حضرت معصومه (س) قم)

An analysis on the role of the mosques courtyard in Islamic cities as urban spaces (A case study: Islamic revolution courtyard in the sanctuary of Hazrate Masoumeh (S) in Qom)

در بررسي و تحليل فضاهاي شهري، با عناصر شهري مانند ميدان، خيابان و ... مواجه هستيم. فضاهايي كه علاوه بر ايفاي نقش عملكردي و ارتباطي به عنوان محلّي مناسب براي برقراري تعاملات اجتماعي و حضور شهروندان در اجتماع ايفاي نقش مي نمايند. به جهت گسترش حوزه نفوذ اين گونه فضاهاي شهري، مي توان از فضاهاي باز مذهبي به طور عام و صحن و حياط مساجد به طور خاص به عنوان فضاي شهري ياد كرد؛ فضايي كه در صورت مطالعه، طرّاحي و مديريّت بهينه، نقش مناسبي در شكل گيري حيات اجتماعي شهروندان دارد. هدف از اين تحقيق، امكان سنجي احتساب صحن و حياط مساجد در شهرهاي اسلامي به عنوان فضاي شهري بوده است؛ بدين جهت نوشتار حاضر با شناخت ويژگي هاي تعيين كننده حياط مساجد به عنوان فضاهاي شهري به تحليل و مقايسه آن در صحن انقلاب اسلامي حرم حضرت معصومه (س) شهر قم پرداخته است. پژوهش بر اساس روش توصيفي و تحليلي انجام شده است. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد؛ كه، ويژگي كلي دسترسي و ارتباط با گذرهاي اطراف، داشتن ورودي هاي متعدّد، تعامل ايجاد شده بين مردم در فضاي مذكور و وجود روح حيات شهري، عوامل موثّر و تعيين كننده اي در محسوب شدن فضاهاي باز مذهبي به عنوان فضاي شهري هستند. اين گونه فضاها به لحاظ هنجارها، رفتارها و عملكرد، داراي محدوديّت هاي فقهي در كاربرد و حضور هستند كه بايد به گونه اي دقيق تر مورد توجه طرّاحان و برنامه ريزان قرار گيرند.

In the analysis of urban spaces, we are facing with urban elements such as square, street, etc. The spaces which in addition to playing functional and communicative roles, they play a role as a suitable place to establish social interaction and a venue for the presence of citizens in the community. However, due to the expansion of the influence domain of these urban spaces, the religious open space in general, and courtyard of the mosque courtyard in particular can be mentioned as urban spaces. A space which in case of study, design an optimal management will have a suitable role in shaping the social life of the citizens. The aim of this recent research is study the feasibility of considering the apron and the courtyard of mosques as urban space in Islamic cities. Thus, understanding the detrimental features of courtyard of mosques as urban spaces, this research analyzes and compares the courtyard of Islamic revolution in Hazrate Masoumeh(s) shrine in Qom city. The research has been made based on descriptive and analytical method. The findings of the research show that the general feature of access and connection with the surrounding passages , having various entries , interaction created among people in the mentioned space and the presence of the spirit of urban life , are effective and detrimental factors for considering the open religious spaces as urban spaces. These types of spaces due to norms, behaviors and performances have jurisprudential restrictions in application and presence which should be noticed more precisely by designers and planners.