قدرت، مقاومت و سينما:بازنمايي طبقه فرودست در سينماي مسعود كيميايي

Power, Resistance and Cinema: The Representation of Subalterns in the Masoud Kimiaee’s Cinema

هدف اين مقاله ارزيابي انتقادي ديدگاه‌هاي رخدادي قدرت بر اساس تحليل آثار سينمايي است. گفتمانِ انتقادي در تحليل سينما از يك سو، سينما را در استقلال خود به مثابه هنر واجد ارزش، اعتبار، انديشيدن و فلسفيدن قلمداد مي‌كند؛ از سوي ديگر، آن را نقطه تلاقي سياست، اقتصاد و فرهنگ لحاظ كرده و در آن مي‌انديشد. بررسي آثارسينمايي مسعود كيميايي بهانه‌اي است در جهت فهم مناسبات اجتماعي و سياسي به طور اعم و مناسبات قدرت به طور اخص. در اين مقاله با استفاده از روش تحليل انتقادي شش فيلم، از فيلم‌هاي پيش از انقلاب مسعود كيميايي را مورد بررسي قرار مي‌دهيم. به نظر مي‌رسد الگوهاي بازنمايي شده در 6 فيلم قيصر، رضا موتوري، داش آكل، خاك، گوزن‌ها و سفرسنگ منتج به شكل‌گيري سوژه‌هايي در آن فيلم‌ها شده است كه به شكلي انضمامي در گفتمان‌هاي اجتماعي موجود در جامعه نيز قابليت پيگيري دارد. در اين سينما، سير تحول تدريجي 3 گفتمانِ معترض، تراژيك و حماسي ـ انقلابي در ارتباط متقابل با آن فضاي اجتماعي، سوژه‌ي مقاومتي‌ايي را شكل مي‌دهد كه در نهايت به انقلاب منتهي مي‌شود. در هر يك از گفتمان‌ها به ترتيب مقاومت‌هاي (اصطكاكي و قصدمندانه، و يا هردو) از جانب قهرمانان فيلم‌ها صورت مي‌گيرد كه هر كدام در عرصه زندگي روزمره يا سياست حاكميت، و يا هر دو تجلي پيدا مي‌كند. گفتمان معترض شامل هر دو نوع مقاومت در هر دو عرصه است؛ در گفتمان تراژيك بيشتر شاهد مقاومت اصطكاكي در سطح زندگي روزمره هستيم و در گفتمان حماسي ـ انقلابي بيشتر شاهد مقاومت قصدمندانه در سطح سياست حاكميت خواهيم بود. سوژه ايراني بازنمايي شده در سينماي مسعود كيميايي، از قدرت سازنده گفتمان موجود (به تعبير فوكو) (و نه قدرتِ نابودكننده) براي تبديل شدن به سوژه انقلابي بهره مي‌گيرد. در اين مقاله ضمن ارايه تعريفي بديل از رابطه قدرت و مقاومت، به تحليل گفتمان‌هاي ياد شده در آثارسينمايي مسعود كيميايي در پيش از انقلاب نيز پرداخته شده است.

This article critically studies eventual approaches of power, via the analyzing of six movies by Masoud Kimiaee which produced before 1979, Ghiesar, Reza Motori, Dash Akol, Ghavaznha, Khak, and Safar-e Sang. Critical discourse analysis in cinema, on one hand, considers to cinema itself as an art, regarding it as a valid, valuable, thinkable and philosophical medium; on the other, consider it as a juncture of politic, economy and culture that, in this article, authors articulate some of them from the sociological perspective. By the same token, studying of the movies of Masoud Kimiaee is a reason for us to understand social and political relations, in general, and the power relations, in particular. It seems that structural patterns in which these films represent contribute to the kind of subjects that can be seen concretely in the Iranian society: subalterns that were strive to affect the counters of change in their society. In this cinema, the gradual trend of three discourses (Rebellious, Tragic and Epic-Revolutionary) in related to those social conditions, generate a resistant subject that finally transfigure to a revolutionary subject. In each of these discourses two kinds of resistance (frictional or intentional) are realized by the protagonist of the movies which are manifest in their everyday life or the politic of government. The rebellious discourse owns both kind of resistance; Tragic discourse engages more rather with the frictional resistance in the daily life; and in the epic-revolutionary discourse we face more rather with intentional resistance in the level of the politic of government.