مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - رتبه‌ي توليد علم آندوكرينولوژي ايران در جهان و آسياي جنوب غربي

چكيده فارسي :

مقدمه براساس آمار به دست آمده از پايگاه‌هاي معتبر استنادي (ISC, SCOPUS, ISI)، توليد علم در ايران در دو دهه‌ي اخير افزايش چشمگيري داشته است. اين افزايش به طور عمده از سال 1385 به بعد شدت بيشتري پيدا كرده، به طوري كه در پايگاه تامسون رويتر (ISI) توليد مدارك علمي توسط دانشمندان و پژوهشگران ايراني در سال‌هاي 1991 و 1992 به ترتيب 29896 و 28084 بوده و رتبه‌هاي 19 و 20 جهاني را حايز شده است. اين افزايش چشمگير در پايگاه استنادي اسكوپوس كه به تعداد بيشتري از مجلات كشورها استناد مي‌كند، بارزتر بوده و در سال 1391، توليد علم در ايران مقام 16 جهان و رتبه‌ي اول منطقه را به دست آورده است.1 بررسي توليد علم در رشته‌ي آندوكرينولوژي (غدد درون‌ريز و متابوليسم) نيز مانند ساير رشته‌ها رشد فوق‌العاده‌اي را در دو دهه‌ي اخير نشان مي‌دهد. همان‌طور كه در نمودار 1 مشخص شده است، تا قبل از سال 1999 ميلادي (1378 هجــري شمسي) رتبه توليــد علــم آندوكرينولوژي در ايران در رتبه‌هاي پايين‌تر از 80 جهاني بوده است؛ براي اولين بار در اين سال رتبه 57 را به دست آورده و در فاصله‌ي سال‌هاي 2003 تا 2005 ميلادي (1382 تا 1384 هجري ـ شمسي) از رتبه 50 به رتبه 21 صعود نموده و در 4 سال گذشته توانسته رتبه‌هاي بين 16 تا 18 جهاني را به دست آورد.1 نمودار 1 ـ ارتقا رتبه‌ي جهاني علم آندوكرينولوژي ايران در دو دهه‌ي گذشته جدول 1 نشان مي‌دهد در سال 2012 (1391 شمسي) بسياري از كشورهاي پيشرفته‌تر جهان مانند كره جنوبي، بلژيك، اتريش، فنلاند، تايوان، يونان، رژيم اشغالگر قدس و نروژ در رشته غدد درون‌ريز و متابوليسم كمتر از ايران در توليد علم موفق بوده‌اند. بين كشورهاي منطقه نيز تا قبل از سال 1378 (1399 ميلادي) رتبه‌ي توليد علم آندوكرينولوژي ايران كه پايين‌تر از 8 بود، در اين سال به رتبه پنجم رسيده در بين سال‌هاي 2002 تا 2005 (1382 تا 1384 شمسي) توليد علم اين رشته از مقام پنجم به دوم رسيد و در 4 سال گذشته سه سال رتبه اول و يك سال رتبه دوم بوده است. جدول 1- رتبه و تعداد مدارك كشورهاي جهان در توليد علم آندوكرينولوژي، ديابت و متابوليسم در سال 1391 شمسي (2012 ميلادي) رتبه كشور تعداد مدارك رتبه كشور تعداد مدارك 1 آمريكا 3023 18 ايران 190 2 انگلستان 795 19 كره جنوبي 181 3 آلمان 793 20 تركيه 177 4 ايتاليا 684 21 بلژيك 135 5 چين 539 22 اتريش 133 6 كانادا 512 23 فنلاند 121 7 فرانسه 502 24 تايوان 112 8 ژاپن 501 25 يونان 97 9 هلند 362 26 رژيم اشغالگر قدس 95 10 اسپانيا 355 27 نروژ 80 11 استراليا 341 28 آرژانتين 66 12 برزيل 337 29 پرتغال 65 13 سويد 273 30 نيوزلند 61 14 هندوستان 215 31 مجارستان 52 15 دانمارك 214 32 روماني 50 16 لهستان 195 33 عربستان سعودي 47 17 سوييس 194 34 47 *Simago Lab, SCOPUS نمودار 2 نشان مي‌دهد توليد علم آندوكرينولوژي در كشور ما توانسته جاي تركيه و رژيم اشغالگر قدس را در منطقه بگيرد. تركيه كه براي سال‌‌ها مقام اول و دوم را داشته، در چهار سال اخير سه بار دوم و يكسال اول بوده است. جدول 2 رتبه‌ي كشورهاي خاورميانه در توليد علم آندوكرينولوژي، ديابت و متابوليسم را در سال 2012 ميلادي (1391 شمسي) نشان مي‌دهد. جدول 3 رتبه توليد علم آندوكرينولوژي در 22 كشور منطقه آسياي جنوب غربي را در سال 2012 نشان مي‌دهد. در اين جدول نيز توليد علم در اين رشته در كشورمان بالاترين رتبه را دارد، سپس تركيه، عربستان سعودي، پاكستان، امارات، لبنان، اردن، كويت، قطر، عمان، بحرين، فلسطين، قرقيزستان، سوريه، آذربايجان، عراق و گرجستان قرار دارند. ديگر كشورهاي اسلامي مانند مالزي رتبه 33، اندونزي رتبه 56 و بنگلادش رتبه 68 را داشته‌اند. نمودار 2- ارتقا سريع رتبه‌ي علم آندوكرينولوژي ايران به مقام اول در منطقه خاورميانه جدول 2- رتبه كشورهاي خاورميانه در توليد علم آندوكرينولوژي، ديابت و متابوليسم در سال 1391 شمسي (2012 ميلادي) رتبه كشور تعداد مدارك 1 ايران 190 2 تركيه 177 3 رژيم اشغالگر قدس 95 4 عربستان سعودي 47 5 مصر 21 6 امارات متحده عربي 11 7 لبنان 11 8 اردن 10 9 كويت 8 10 قطر 8 11 عمان 6 12 بحرين 4 13 فلسطين 3 14 سوريه 2 15 عراق 1 * Simago Lab, SCOPUS رشد سريع و چشمگير توليد علم در رشته‌ي غدد درون‌ريز و متابوليسم، مانند ساير رشته‌هاي علمي كشور مرهون توجهات خاص ذات لايزال حق و نيز تاكيدات مقام معظم رهبري بوده است. جدول 3- رتبه‌ي توليد علم آندوكرينولوژي، ديابت و متابوليسم در منطقه آسياي جنوب غربي (سال 2012 ميلادي، 1391 هجري شمسي) رتبه در آسياي جنوب غربي كشور رتبه جهاني 1 ايران 18 2 تركيه 20 3 عربستان سعودي 34 4 پاكستان 41 5 امارات متحده عربي 53 6 لبنان 54 7 اردن 57 8 كويت 63 9 قطر 66 10 عمان 70 11 بحرين 75 12 فلسطين 87 13 قرقيزستان 92 14 سوريه 94 15 آذربايجان 97 16 گرجستان 106 17 عراق 110 هشت كشور شامل ارمنستان، ازبكستان، تاجيكستان، تركمنستان، افعانستان، قبرس، قزاقستان و يمن در اين سال توليد علمي در رشته آندوكرينولوژي نداشته‌اند. * Simago Lab, SCOPUS بدون شك از ميان عواملي كه به اين رشد كمك كرده‌اند، رشد و توسعه كمي و كيفي خارق‌العاده‌ي آموزش در رشته‌هاي علوم پزشكي بـــوده است. در رشتـــه‌ي آندوكرينولوژي، دوره‌ي فوق تخصصي اين رشته از سال 1364 شروع شد و تا سال 1378 (شروع رشد توليد علم در ايران) تعداد 37 فوق تخصصي غدد درون‌ريز و متابوليسم در داخل كشور تربيت شده و به امر آموزش و تحقيق در دانشگاه‌هاي كشور پرداختند.2 در فاصله‌ي سال‌هاي 1382 تا 1384 كه بيشترين سرعت رشد توليد علم آندوكرينولوژي در كشور است، تعداد فارغ‌التحصيلان اين رشته به ترتيب به 71 و 89 نفر رسيد. بنابراين رشد توليد علم با رشد، توسعه و تربيت نيروي انساني در اين رشته مقارن بوده است.3 شايان ذكر است تعداد فارغ‌التحصيلان رشته‌ي غدد درون‌ريز و متابوليسم در سال 1391، به تعداد 222 نفر شامل 115 مرد و 107 زن رسيده است. همان‌طور كه در نمودار 1 ديده مي‌شود، ارتقا رتبه‌ي توليد علم از حدود خيلي پايين به رتبه‌هاي متوسط با افزايش صاحبان فوق تخصصي اين رشته و ظرفيت‌سازي به سرعت امكان‌پذير شد ولي رسيدن به رتبه‌هاي بالاتر مستلزم كوشش و تلاش بيشتر، و مهيا شدن زمينه‌هاي رشد و توسعه مي‌باشد.4 بنابراين در 7 سال گذشته رتبه توليد علم اين رشته تنهــا 3-5 رتبه ارتقا يافته و اثرات تنزل رتبه در سال‌هاي 1392 و 1393 مشهود است؛ در حالي كه با افزايش 25 مقاله در سال، ايران مي‌تواند به رتبه 14 بين‌المللي نايل شود (جدول 1). با توجه به توقف مختصري كه در توليد علم كشور در سال‌هاي 1392 و 1393 به چشم مي‌خورد، ضروري است كه براي ارتقا كمي و كيفي تحقيقات و توليد علم در كشور به طور اعم و در رشته‌ي غدد درون‌ريز و متابوليسم به طور خاص برنامه‌ريزي جدي انجام شود5 و به اين دغدغه خاطر مقام عظماي ولايت با يك عزم ملي پاسخ داده شود كه فرمودند: ".... حقيقتا حركت علمي و نهضت علمي در كشور شروع شده است و پيش رفته است و كارهاي بزرگي انجام گرفته است ... لكن آن چه من را دچار دغدغه مي‌كند، اين است كه ما اين حركتمان هنوز به نقطه ثبات نرسيده است…. در اين سربالايي تند كه داريم حركت مي‌كنيم، اگر توقف كرديم، اين توقف با عقب گرد همراه خواهد بود؛ توقف ديگر نيست. حركت ما از دور افتاد، بازگرداندن اين نهضت، اين حركت، اين شتاب علمي مشكل‌تر خواهد بود؛ اين دغدغه ما است".6