نقد سياست‌زدگي در رمان معاصر (مطالعه موردي رمان سياسي «رازهاي سرزمين من »)

Criticism of politicization in Contemporary Novels(Case Study of a Political Novel: My Homeland’s Secrets)

رمان سياسي يكي از اقسام ادبيات داستاني فارسي با مولفه‌هايي خاص است كه از ديگر جريان‌هاي داستان‌نويسي معاصر متمايز است. به دليل ويژگي و ماهيت منحصر به فرد اين نوع از داستان ها و تعامل نزديك با جامعه و وقايع اجتماعي و سياسي، روش تحليل گفتمان انتقادي، رويكردي مناسب در تحليل اين قسم از ادبيات داستاني است. اين رويكرد بر هر دو جنبه صورت و معناي متن توجه دارد و در تحليل متن ها ي ادبي، افزون بر جنبه هاي صوري و واژگاني، به عوامل گوناگون فرهنگي، اجتماعي و سياسي كه در شكل گيري متن موثرند؛ نظر دارد. از اين رو صاحب نظران اين رهيافت معتقدند كه در تحليل متن، صرفاً با عناصر لغوي تشكيل دهنده جمله، به عنوان عمده ترين مبناي تشريح معني، يعني زمينه متن يا همبافت سروكار نداريم؛ بلكه فراتر از آن، به عوامل بيرون از متن، يعني بافت موقعيتي، فرهنگي، اجتماعي و غيره توجه داريم. «نورمن فركلاف » از نظريه پردازان تحليل گفتمان انتقادي است كه متون را در سه سطح توصيف ، تفسير و تبيين بررسي مي كند. اين شيوه از تحليل، در تبيين و كشف ديدگاه-هاي فكري نويسندگان و رويكردهاي سياسي و اجتماعي آنان، روشي كارآمد است. چهارچوب نظري اين پژوهش بر مبناي رويكرد تحليلي فركلاف شكل گرفته است. روش پژوهش، توصيفي– تحليلي است و بر مبناي رويكرد تحليل گفتمان انتقادي مي كوشد با تامل و بازخوانش رمان «رازهاي سرزمين من»، نوشته رضا براهني كه از برجسته ترين رمان‌هاي سياسي پس از انقلاب اسلامي است، حوادث مهم و جريان‌ساز سياسي ايران را با تاكيد بر مسايل رواني شخصيت‌ها و عناصر برجسته حاضر در آن همچون نشانه شناسيِ عنوان، تصويرها و توصيف‌ها، شخصيت‌هاي داستان (كنشگر-كنش‌پذير- راوي)، نحوه روايت‌پردازي، طرح و درون مايه برتر داستان و... بررسي و تحليل كند. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه اين رمان به عنوان يك متن ادبي با روش فركلاف در تعامل با كردار گفتماني و كردار اجتماعي و هژموني غالب جامعه بوده و با گفتمان حاكم بر دهه شصت ايران تناسب نزديكي دارد.

Political Novel is one the fiction types of Persian literature with special features that is distinct from other movements of contemporary story writing. Due to its uniqueness of these kinds of stories, and their close interaction with society and social and political events, critical discourse analysis (CDA) method is an appropriate approach in analyzing this kind of fiction. This approach focuses on form and meaning and in analyzing literary texts, it focuses also on different cultural, social, and political factors that are effective in text formation; it is for this reason that CDA theoreticians maintain that we do not deal just with lexical elements forming sentences as the main criteria for explaining meaning, that is co-text, but also beyond that, factors outside of text, i.e. situational, cultural, social and so on context. Norman Fairclough is a CDA theoretician who reviews texts in three levels, descriptive, interpretive and expressive. This method of analyzing is so useful in discovering and expressing intellectual ideas of authors and their political and social approaches. Theoretical framework of this research is based on Fairclough CDA. Research method is descriptive-analytic and it tries, based on CDA, to reflect on and reread “My Homelandʹs Secrets” Novel by Reza Barahini which is one the most brilliant political novels after Islamic Revolution, and reviews and analyzes main political events in Iran focusing on psychological issues like personalities and brilliant elements in it like title semiotics, images and descriptions, story’s characters (agent, passive and narrator), type of narration, design and dominant theme of story and … . Results show that this novel, as a literary text, is in interaction with Fairclough method of Discoursal action and social action and dominant hegemony and has close affinities with hegemonic discourse of three decade ago.