برهان نظم از منظر فلسفۀ نقادي كانت

Argument from Design from the Perspective of Kant’s Critical Philosophy

چكیده یكی از ساده‎ترین، عمومی‎ترین و در عین حال كهن‎ترین براهینی كه برای اثبات وجود خدا اقامه شده، برهان نظم یا برهان غایت‎شناختی است. اندیشمندان بسیاری در تأیید یا رد این برهان قلم‎فرسایی كرده‎اند كه در این میان، نقدهای كانت شهرت فراوان دارد. موضع كانت در برابر این برهان، هم جانبدارانه است و هم منتقدانه. او برهان نظم را همواره شایستۀ احترام می‎داند، زیرا تنها برهانی است كه راه فهم را برای اعتقاد به وجود خداوند هموار می‎سازد و به آن جهت طبیعی می‎بخشد. این برهان مدعی است كه از طریق شناخت طبیعت و بدون استناد به هیچ برهان استعلایی می‎تواند وجود خدا را مبرهن سازد؛ لیكن در عمل از عهدۀ این كار برنمی‎آید و به ناچار در مراحلی از برهان از تجربه دست می‎كشد و به دو برهان دیگر یعنی برهان جهان‎شناختی و برهان وجودی پناه می‎برد. در نتیجه، برهان نظم علاوه بر نقایص خاص خود، مغالطه‎های دو برهان دیگر را نیز مرتكب می‎شود. كانت با انحصار براهین اثبات وجود خدا در سه برهان و رد هر سه، راه عقل نظری را در اثبات هستی خدا بسته می‎بیند و در نهایت مدعی است كه اعتقاد به خدا را فقط بر بنیادهای اخلاقی می‎توان استوار ساخت.

The argument from design or teleological argument is one of the simplest and most general, at the same time the oldest argument for the proof of God’s existence. Of many philosophical arguments in favor or against this argument, Kant’s critique is very renowned. Kant’s stance is both favorable and critical. In his view argument from design has been always laudable, for it is the only argument that paves the way for understanding the belief in God, so it is a natural path. According to this argument, the existence of God can be reasonably substantiated by knowledge of nature without resorting to any transcendental argument. But practically it fails to do so, for in a stage of the argument it overlooks experience and takes recourse to cosmological and ontological arguments. As a result, the argument from design apart from its flaws it commits the fallacies of other arguments as well. By restricting the arguments of God’s existence to three arguments, Kant disproves all of them and holds that theoretical reason is unable to prove God’s existence, and finally he asserts that belief in God should be based on ethical principles